W skrócie
W jakim celu badanie jest wykonywane?
Badanie wykonuje się w celu wyjaśnienia przyczyny incydentu zakrzepowego, w celu określenia czy u pacjenta występuje dziedziczny albo nabyty niedobór białka C lub białka S.
Kiedy badanie jest wykonywane?
W przypadku niewyjaśnionego incydentu zakrzepowo-zatorowego, w przypadku znacznych zaburzeń krzepnięcia u noworodka, takich jak rozsiane wykrzepianie wewnątrznaczyniowe (DIC) lub plamica piorunująca, czasami również jeżeli u bliskiego krewnego pacjenta występuje dziedziczny niedobór białka C lub białka S.
Jak się pobiera próbkę do badania?
Próbkę krwi pobiera się z żyły łokciowej
Czy do badania trzeba się przygotować?
Przed pobraniem próbki musi upłynąć co najmniej 10 dni od ostatniego epizodu zakrzepowego i dwa tygodnie od czasu odstawienia doustnego leczenia przeciwzakrzepowego.
Informacja o próbce
Co się oznacza?
Białko C i białko S oznacza się oddzielnie. Badania te wykonuje się zazwyczaj przy podejrzeniu zaburzeń krzepnięcia. Oznacza się ilość każdego z białek i ocenia, czy prawidłowo wykonują swoje zadania w organizmie.
W prawidłowych warunkach, po uszkodzeniu tkanki lub naczynia krwionośnego, rozpoczyna się proces hemostazy powodujący powstanie czopu mającego na celu zatrzymanie krwawienia. Niewielkie fragmenty komórek zwane płytkami przyklejają się i zlepiają w miejscu zranienia i dochodzi do uruchomienia kaskady krzepnięcia, w której aktywowane są kolejno różne czynniki krzepnięcia. Kiedy kaskada dobiega końca, trombina przekształca fibrynogen w nierozpuszczalne włókna fibrynowe, które przeplatają się, tworząc w miejscu zranienia sieć fibrynową. Sieć fibrynowa przykleja się do miejsca zranienia wraz z płytkami krwi, tworząc stabilny czop hemostatyczny. Bariera ta zapobiega dodatkowej utracie krwi i pozostaje w miejscu do czasu zagojenia rany. Aby powstał stabilny czop hemostatyczny, w organizmie musi znajdować się wystarczająca liczba płytek krwi oraz odpowiednie stężenie prawidłowo działających czynników krzepnięcia.
Białka C i S pomagają w regulacji procesu powstawania czopu hemostatycznego. Działają one w układzie sprzężenia zwrotnego wspólnie z trombiną – czynnikiem krzepnięcia, który przyspiesza lub spowalnia powstawanie skrzepu. Trombina z początku łączy się z białkiem o nazwie trombomodulina, co prowadzi do aktywacji białka C. Aktywowane białko C (APC) następnie łączy się z białkiem S (kofaktor) i wspólnie rozkładają one czynniki krzepnięcia VIIIa i Va (te aktywowane czynniki są niezbędne do wytwarzania trombiny). W efekcie spada wytwarzanie nowej trombiny i hamowany jest proces krzepnięcia krwi. W przypadku niewystarczającej ilości białka C lub białka S, lub gdy jedno z nich nie działa prawidłowo, trwa niekontrolowane wytwarzanie trombiny. Może to prowadzić do nadmiernego lub nieprawidłowego wykrzepiania i powstawania zakrzepów, mogących blokować przepływ krwi w żyłach i, z rzadka, tętnicach (zakrzepica).
Problemy w obrębie białka C i białka S mogą być dziedziczne lub powstawać w wyniku innego jednocześnie występującego schorzenia (nabyte).
Istnieją dwa typy niedoborów białka C:
- Typ 1 jest związany z jego ilością.
- Typ 2 z nieprawidłową czynnością.
Białko S występuje w dwóch formach – wolnej i związanej, lecz tylko wolne białko S może wiązać się z białkiem C. Istnieją trzy typy niedoborów białka S:
- Typ 1 spowodowany jest niewystarczającą ilością.
- Typ 2 jest związany z nieprawidłową czynnością.
- Typ 3 to wzmożony klirens wolnego białka S.
Badania czynnościowe białka C i białka S mierzą aktywność i oceniają ich zdolność do regulowania i spowalniania krzepnięcia krwi. Obniżona aktywność może być spowodowana spadkiem stężenia białka C lub S, lub też rzadziej, nieprawidłowościami działania tych białek.
Badania antygenów białka C i S mierzą stężenie obecnego białka. Białko S działa łącznie z białkiem C. Występuje we krwi w dwóch formach – wolnej lub związanej z innym białkiem – lecz tylko forma wolna może łączyć się z białkiem C. Badanie antygenu białka S mierzy wolną formę lub całkowitą ilość białka S.
Uwaga
Jeżeli przeprowadzenie badania jest dla Ciebie, lub kogoś Ci bliskiego przyczyną niepokoju czy zawstydzenia, przeczytaj artykuły:
Artykuły zamieszczone w dziale Laboratorium dostarczą Ci ogólnych informacji na temat obróbki pobranej krwi, wymazu z gardła oraz krwiodawstwa i krwiolecznictwa.
Badanie
W jakich przypadkach badanie jest wykonywane?
Oznaczenie białka C i białka S zazwyczaj wykonuje się w ramach badań oceniających możliwość występowania zaburzeń krzepnięcia (nadkrzepliwości) i/lub jako pomoc w wyjaśnieniu przyczyny występowania zakrzepicy żył głębokich (DVT) lub choroby zakrzepowo-zatorowej żył (VTE), szczególnie, jeżeli występuje ona u osób stosunkowo młodych (poniżej 50. roku życia) lub ma nietypowe umiejscowienie, na przykład w żyłach prowadzących do wątroby lub nerek, albo żyłach mózgu. Niezwłoczne leczenie VTE należy wprawdzie podjąć niezależnie od wyniku badania, lecz wynik pozwala ustalić przyczynę i prawdopodobieństwo ponownego powstawania zakrzepów po ustabilizowaniu stanu pacjenta.
Oznaczenie białka C i białka S pozwala ocenić ich czynność (aktywność) lub ilość (antygen). Badania czynnościowe tych substancji zleca się zazwyczaj wraz z innymi oznaczeniami w kierunku nadkrzepliwości, w celu oceny czy aktywność czynników jest wystarczająca i prawidłowa. W oparciu o wyniki można również oznaczyć stężenie antygenu białka C oraz wolnego i czasem również całkowitego białka S, w celu wykrycia spowolnionego wytwarzania tych substancji spowodowanego czynnikami nabytymi lub wrodzonymi i sklasyfikowania typu niedoboru. Jeżeli niedobór jest spowodowany rzadką dziedziczną zmianą genetyczną, informacje o stężeniu dostępnego białka C i białka S oraz stopnia ich aktywności można wykorzystać jako pomoc w określeniu czy pacjent jest heterozygotycznym czy homozygotycznym nosicielem mutacji.
W jakich przypadkach badanie jest zlecane?
Oznaczenie białka C i białka S zleca się po wystąpieniu incydentu zakrzepowego lub w chorobie zakrzepowo-zatorowej, szczególnie jeżeli pacjent jest stosunkowo młody (do 50. roku życia) i/lub nie ma żadnych oczywistych przyczyn pojawienia się zakrzepu. Oznaczeń tych nie należy jednak wykonywać w ciągu 10 dni od wystąpienia epizodu, ani u pacjenta przyjmującego doustne leki przeciwzakrzepowe. Zazwyczaj najpierw poddaje się leczeniu żylną chorobę zakrzepowo-zatorową (VTE), aby zlikwidować bezpośrednie ryzyko powstania zatoru. Następnie przez określony czas (zazwyczaj 3 do 6 miesięcy) pacjent przyjmuje leki przeciwzakrzepowe. W tym czasie wykonuje się badania w kierunku chorób towarzyszących, mogących być przyczyną zaburzeń krzepliwości (krwotoków lub zakrzepicy), takich jak choroby wątroby, niedobór witaminy K lub nowotwór.
Po ustabilizowaniu stanu pacjenta można wykonać badanie czynnościowe/aktywności białka C i wolnego białka S oraz inne badania związane z nadkrzepliwością w celu określenia przyczyny powstania zakrzepu oraz oceny ryzyka ponownego wystąpienia incydentów zakrzepowych. Oznaczenie antygenów można wykonać łącznie lub po uzyskaniu wyników badania aktywności, w celu określenia czy wytwarzana jest wystarczająca ilość białek, stwierdzenia zakresu ewentualnych niedoborów oraz klasyfikacji typu niedoboru. Zazwyczaj w zakres badań określających ilość antygenu białka S wchodzi określenie wolnego białka i czasami całkowitego białka S. Po wykryciu nabytego niedoboru można monitorować stężenie białka C i/lub białka S w celu oceny postępów choroby towarzyszącej (sprawdzenia, czy poziom białek nadal spada, czy ulega normalizacji).
Oznaczenia białka C i białka S można wykonać również w przypadku znacznych zaburzeń krzepnięcia u noworodka, takich jak rozsiane wykrzepianie wewnątrznaczyniowe (DIC) lub plamica piorunująca.
Jeżeli wynik wskazuje na obniżoną aktywność lub stężenie białka C lub białka S, badanie należy powtórzyć przed postawieniem ostatecznego rozpoznania. Po wykryciu niedoborów nabytych poziom białka C lub białka S można monitorować okresowo w miarę postępu lub ustępowania choroby towarzyszącej. Niedoborów wrodzonych zazwyczaj nie monitoruje się, lecz są one brane pod uwagę w sytuacjach, kiedy pacjent jest narażony na wzrost ryzyka zakrzepicy, takich jak zabieg chirurgiczny, chemioterapia lub przyjmowanie doustnych środków antykoncepcyjnych.
Wprawdzie nie zaleca się wykonywania oznaczeń białka C i białka S w ramach rutynowych badań przesiewowych, lecz czasami wykonuje się je u bliskich krewnych pacjenta z dziedzicznymi niedoborami tych czynników, szczególnie w przypadku, gdy niedobory są znaczne lub jeżeli pierwszy epizod VTE wystąpił w młodym wieku.
Co oznacza wynik?
Podwyższone stężenie białka C i/lub białka S zazwyczaj nie jest istotne klinicznie i nie jest związane z żadnym problemem medycznym. Prawidłowa aktywność i stężenie antygenów białka C i białka S zazwyczaj oznacza prawidłową regulację krzepnięcia krwi.
Niskie stężenie białka C lub białka S może powodować nadmierną lub zbyt niską krzepliwość. Jeżeli białko jest dysfunkcyjne (prawidłowy poziom, lecz nieprawidłowe działanie), proces krzepnięcia nie jest poddawany prawidłowej regulacji. W każdej z tych sytuacji zachodzi ryzyko powstania zakrzepu blokującego przepływ krwi w żyłach, lecz stopień ryzyka zależy od rozmiaru niedoboru i/lub dysfunkcji białka.
Jak już wiemy, istnieją trzy typy niedoborów białka S, które rozróżnia się w oparciu o wyniki badań laboratoryjnych:
Niedobory nabyte
Obniżone stężenie białka C i białka S może być związane z niewystarczającym wytwarzaniem lub zwiększonym zużyciem. Na obniżenie poziomu może mieć wpływ choroba wątroby, niedobór witaminy K lub leczenie przeciwzakrzepowe antagonistami witaminy K, ponieważ obydwa białka są wytwarzane w wątrobie przy udziale witaminy K. Stany takie jak rozsiane wykrzepianie wewnątrznaczyniowe (DIC), powodujące jednoczesne powstawanie zakrzepów i krwotoków w organizmie, szybciej zużywają zapas czynników krzepnięcia, w tym białka C i białka S, zmniejszając tym samym ich stężenie we krwi.
Obniżone stężenie białka C i białka S może występować w poważnych zakażeniach (stanach zapalnych), chorobie nerek, nowotworach, HIV, ciąży, bezpośrednio po incydencie zakrzepowym oraz w leczeniu przeciwzakrzepowym warfaryną lub heparyną. Stany te odzwierciedlają spowolnione wytwarzanie lub wzmożone zużycie białka C i/lub białka S. Mogą być łagodne i przejściowe (jak w ciąży), o średnim natężeniu, ostre, przewlekłe lub postępujące.
Niedobory dziedziczne
Dziedziczne mutacje genów wytwarzających białko C i białko S występują dosyć rzadko. Ich skutkiem może być:
- Spadek wytwarzania białka C lub białka S
- Wytwarzanie białka C lub S o nieprawidłowej budowie, które nie ma zdolności prawidłowego wiązania w celu tworzenia aktywowanego kompleksu białka C
- Wytwarzanie nieprawidłowego białka, które wprawdzie może wiązać się z innymi białkami i tworzyć kompleks białka C, lecz kompleks nie ma zdolności prawidłowego rozkładu czynników VIII i Va
- Wytwarzanie nieprawidłowego białka S, które ulega szybszemu wydaleniu z organizmu, jak w przypadku niedoboru typu 3.
Występujące mutacje nie są zależne od siebie i zazwyczaj dotyczą tylko jednego z białek (białko C lub białko S). Zmiany w genach mogą być heterozygotyczne lub homozygotyczne. Zmiana heterozygotyczna powoduje umiarkowany wzrost ryzyka wystąpienia DVT i/lub VTE lecz zmiana homozygotyczna w jednym z genów może powodować znaczne nasilenie procesu wykrzepiania i prowadzić do stanów zagrożenia życia, jak plamica piorunująca lub rozsiane wykrzepianie wewnątrznaczyniowe (DIC) u noworodków i wymaga monitorowania nawracających epizodów zakrzepowych przez całe życie.
Uwaga
Dla wielu oznaczeń nie ustalono standardowych zakresów referencyjnych. Ze względu na to, że wartości te zależą od wielu czynników takich jak: wiek, płeć, badana populacja, metoda oznaczenia, wyniki przedstawione jako wartości liczbowe mają różne znaczenie w różnych laboratoriach. Wynik powinien zawierać zakres referencyjny dla konkretnego oznaczenia. Lab Tests Online zaleca, aby pacjent przedyskutował wyniki testu z lekarzem. Dodatkowe informacje na temat zakresów referencyjnych są dostępne w artykule:
Co jeszcze należy wiedzieć?
Niedobór innych czynników, np. antytrombiny lub zmiany dziedziczne jak obecność czynnika V Leiden lub mutacji protrombiny 20210, może wzmagać skutki niedoborów białka C lub białka S.
Świeżo mrożone osocze zawiera białko C i białko S i można je wykorzystywać jako krótkoterminowy środek zapobiegawczy przed zabiegiem chirurgicznym.
Trwają badania nad zastosowaniem aktywowanego białka C w leczeniu pacjentów z posocznicą, lecz zazwyczaj nie stosuje się tego czynnika u pacjentów z niedoborem. Niedawno FDA zaakceptowała stosowanie koncentratu białka C u pacjentów z niedoborami tego czynnika.
Pytania i odpowiedzi
1. Czy można zwiększyć stężenie białka C i białka S w organizmie?
Nie bezpośrednio. W przypadku niedoborów spowodowanych przejściowym stanem klinicznym (jak ciąża lub zakażenie), stężenie unormuje się samoistnie. Jeżeli przyczyną jest inne, współistniejące zaburzenie, jak choroba wątroby lub niedobór witaminy K, należy najpierw wyleczyć ten stan. W przypadku dziedzicznych niedoborów lub dysfunkcji białka C lub białka S, należy skoncentrować się na zmniejszeniu czynników ryzyka powstawania zakrzepów, takich jak obniżenie zbyt wysokiego stężenia homocysteiny, zaprzestanie palenia tytoniu i stosowania antykoncepcji hormonalnej. Czasami krótkoterminowym środkiem zapobiegawczym może być podanie świeżo mrożonego osocza zawierającego białko C i białko S (na przykład przed zabiegiem operacyjnym), lecz nie jest to metoda, którą można stosować regularnie.
2. Czy należy również przebadać krewnych pacjenta z dziedzicznym niedoborem białka C i białka S?
Niekoniecznie. Nie zaleca się wykonywania rutynowych badań przesiewowych z uwagi na niską penetrację genów. Oznacza to, że nawet w przypadku zmian genetycznych pacjent może mieć zaburzenia krzepliwości lub może w ogóle nie odczuwać takich problemów. Lekarz może jednak zlecić wykonanie tego badania w przypadku historii znacznego niedoboru białka C lub białka S w rodzinie lub też historii występowania zakrzepicy we młodym wieku.
Źródła
Linki do stron obcojęzycznych
Choroby: Hypercoagulable Disorders
Artykuły:
The Universe of Genetic Testing
National Organization for Rare Disorders: Protein C Deficiency
National Organization for Rare Disorders: Protein S Deficiency
National Heart, Lung, and Blood Institute: Venous Thromboembolism
MedlinePlus: Blood Clots
National Blood Clot Alliance: Blood Clots
Genetics Home Reference: Protein C deficiency
Genetics Home Reference: Protein S deficiency