Co to jest?

Inne określenie: PCOS, Zespół Steina i Leventhala

 
Zespół policystycznych jajników (PCOS), zwany również zespołem Steina i Leventhala, to schorzenie, które dotyka 5 - 10% kobiet w wieku rozrodczym. Wprawdzie nie do końca poznano jego przyczynę, lecz wiadomo, że w schorzeniu tym dochodzi do nadmiernego wydzielania androgenów (hormonów męskich - zazwyczaj testosteronu), braku owulacji, braku miesiączki (amenorrhea) lub menometrorrhagia (nieregularne, obfite krwawienia miesięczne), hirsutyzmu, insulinooporności o różnym natężeniu.

Jajniki i nadnercza zdrowej kobiety wytwarzają niewielkie ilości androgenów. Nawet nieznaczny wzrost aktywności tych hormonów może powodować objawy takie jak hirsutyzm (nadmierne owłosienie np. na twarzy i klatce piersiowej) i trądzik. W skrajnych przypadkach dojść może do wirylizacji - wystąpienia męskich cech fizycznych, takich jak niski głos, zarost i/lub łysienie.

Brak równowago hormonalnej ma również wpływ na cykl miesiączkowy i powoduje problemy z płodnością. Cykle u większości pacjentek z PCOS są nieregularne. Często występuje również przewlekły brak owulacji i brak miesiączki, lub nieregularne miesiączkowanie i nieprawidłowe krwawienia maciczne. W PCOS jajniki zazwyczaj zwiększają swój rozmiar, nawet trzykrotnie. U 90% pacjentek w badaniu ultrasonograficznym na powierzchni jajników widoczne są torbiele - niewielkie pęcherzyki z niedojrzałymi komórkami jajowymi. Często są one połączone na wzór „sznura pereł”. Jeżeli komórka jajowa nie zostaje uwolniona i nie dochodzi do menstruacji, organizm kobiety nie wytwarza wystarczającej ilości progesteronu. Prowadzi to do zaburzenia równowagi hormonalnej i braku "przeciwwagi" dla estrogenów. Może to prowadzić do przerostu błony wyściełającej macicę (przerost endometrium) i zwiększyć ryzyko wystąpienia nowotworu endometrium. U pacjentek z PCOS, które jajeczkują i zachodzą w ciążę, występuje podwyższone ryzyko poronienia.

Wprawdzie przyczyny PCOS nie zostały do końca poznane, jednak niektórzy naukowcy uważają, że kluczowym czynnikiem jest insulinooporność. Insulina jest niezbędna do transportu i gromadzenia glukozy w komórkach. Pomaga kontrolować stężenie glukozy we krwi i odgrywa rolę w metabolizmie węglowodanów i lipidów. Organizm próbuje skompensować oporność komórek na insulinę poprzez jej wzmożone wytwarzanie. Prowadzi to do hiperinsulinemii - podwyższonego stężenia insuliny we krwi. Niektórzy naukowcy uważają, że hiperinsulinemia jest jedną z przyczyn wzmożonego wytwarzania androgenów w jajnikach.

U większości kobiet z PCOS występuje insulinooporność o różnym natężeniu, otyłość i zaburzenia lipidowe. Insulinooporność jest zazwyczaj większa u kobiet otyłych i tych, które nie jajeczkują. Z tego powodu kobiety z PCOS są w grupie podwyższonego ryzyka wystąpienia cukrzycy typu 2. i chorób sercowo-naczyniowych.

   

   

Objawy

PCOS to choroba niejednorodna - pacjentki mogą doświadczyć różnorodnych objawów o różnym nasileniu. Kobiety często zgłaszają się do lekarza ze względu na zaburzenia cyklu miesiączkowego, niepłodność i/lub objawy związane z nadmiarem androgenów.

Objawy PCOS mogą być następujące:

  • nieprawidłowe krwawienie maciczne
  • rogowacenie ciemne, czyli ciemnienie i zgrubienie skóry szyi, pod pachami i w fałdach skórnych (czasami jest wynikiem hiperinsulinemii)
  • trądzik
  • brak miesiączki
  • zmniejszenie piersi
  • niższy głos (rzadko)
  • powiększone jajniki
  • hirsutyzm, w tym pojawienie się owłosienia o lokalizacji męskiej, np. twarz, bokobrody, broda, nad górną wargą, podbrzusze, klatka piersiowa, wokół brodawek sutkowych, okolica krzyżowo-lędźwiowa, pośladki i wewnętrzna strona ud
  • otyłość, w szczególności górnych partii ciała
  • włókniaki miękkie (brodawki skórne) w dołach pachowych i na szyi
  • przerzedzone włosy, łysienie typu męskiego.
  • bezdech senny

Rozpoznanie PCOS w pewnym stopniu odbywa się przez wykluczenie innych schorzeń, np.: zespołu Cushinga, akromegalię, niedoczynność tarczycy. Nie istnieje konkretne badanie służące rozpoznaniu PCOS i nadal nie ma zgodności co do kryteriów diagnostycznych. U pacjentek wykonuje się badania wykluczające inne przyczyny braku owulacji i bezpłodności. Zazwyczaj zleca się szeroki zakres badań hormonalnych, co może pomóc w ustaleniu, czy nadmierne wytwarzanie hormonów spowodowane jest PCOS, guzem nadnerczy lub jajników czy też przerostem nadnerczy. W celu oceny struktury narządów wewnętrznych oraz wykrycia torbieli wykonuje się badania ultrasonograficzne.

Badania

Lekarz rozpatruje wyniki badań laboratoryjnych w połączeniu z wywiadem, pod kątem objawów PCOS. W przypadku rozpoznania, można zlecić badanie profilu lipidowego i stężenia glukozy w celu monitorowania ryzyka wystąpienia dalszych powikłań, takich jak cukrzyca i choroby sercowo-naczyniowe.


Badania laboratoryjne:


Badania poza laboratorium

Badanie ultrasonograficzne (przezpochwowe i/ lub przez powłoki brzuszne) wykonuje się w celu oceny stopnia powiększenia jajników. W PCOS jajniki mogą być 1,5 do 3 razu większe niż u kobiety zdrowej. Charakterystyczne objawy to obecność ponad 8 pęcherzyków o średnicy poniżej 10 mm w każdym jajniku. Torbiele często układają się obok siebie na powierzchni jajników, tworząc  "sznur pereł". Wynik badania ultrasonograficznego nie przesądza o rozpoznaniu, ponieważ powyższe objawy występują u 90% kobiet z PCOS, ale również u prawie 25% kobit zdrowych.
W celu oceny jajników i endometrium (błony śluzowej macicy) można również wykonać laparoskopię. Zabieg ten jest również stosowany jako element leczenia chirurgicznego.

Leczenie

PCOS jest chorobą nieuleczalną. Wprawdzie odnotowano przypadki samoistnego wznowienia cykli menstruacyjnych, jednak u większości pacjentek objawy postępują do czasu zakończenia przekwitania. Leczenia polega na łagodzeniu objawów i zapobieganiu powikłaniom. Celem leczenia jest wywołanie jajeczkowania, zapobieganie przerostowi endometrium, przeciwdziałanie aktywności androgenów oraz zmniejszanie insulinooporności. Dobór metody leczenia zależy od rodzaju i nasilenia objawów u pacjentki oraz od chęci zajścia w ciążę.
W celu ustabilizowania hormonów i przeciwdziałania estrogenom często stosuje się środki antykoncepcyjne o małej zawartości hormonów. Mogą one w ciągu kilku miesięcy spowodować regulację cykli menstruacyjnych, ustąpienie lub osłabienie krwawień macicznych oraz spadek poziomu androgenów (złagodzić hirsutyzm i trądzik).
W celu złagodzenia znacznego hirsutyzmu i trądziku stosuje się czasami doustne środki antykoncepcyjne w połączeniu z antyandrogenami, takimi jak spironolakton (Aldactone), flutamid (Eulexin) czy cyproteron (Cyprostat). Nadmierne owłosienie można usuwać przy pomocy depilacji, golenia lub elektrolizy, a na trądzik zastosować kurację antybiotykową i retinoidy.
W celu zwiększenia wrażliwości na insulinę podaje się metforminę (Glucophage). Wstępne badania wykazały również skuteczność tego leku w leczeniu hirsutyzmu spowodowanego PCOS oraz w regulacji cykli menstruacyjnych, jednak nieznany jest jeszcze jego wpływ na bezpłodność i inne objawy PCOS.
W celu zmniejszenia insulinooporności, ciśnienia tętniczego oraz zaburzeń lipidowych,  zaleca się obniżyć masę i zwiększyć aktywność fizyczną oraz wzbogacić dietę o zdrowe produkty, takie jak warzywa, owoce, orzechy i produkty pełnoziarniste. Obniżenie masy ciała i może również spowodować spadek stężenia testosteronu, insuliny i LH. Zaprzestanie palenia papierosów również wpływa na obniżenie stężenia androgenów.
Zabiegi chirurgiczne w leczeniu PCOS stosuje się niezwykle rzadko. Jednym z zabiegów chirurgicznych jest resekcja klinowa, czyli usunięcie części jajnika, na której znajdują się torbiele, co ma na celu przywrócenie owulacji. Inna opcja to elektrokauteryzacja jajników, czyli niszczenie torbieli przy pomocy igły podłączonej do prądu. Obie te procedury mogą czasowo zwiększyć płodność, lecz mogą również pozostawić blizny i zrosty.
Kobiecie z PCOS, która chce zajść w ciążę podaje się zazwyczaj cytrynian klomifenu (Clomid) - lek stymulujący owulację. Innym lekiem jest gonadotropina ludzka (Pergonal), jednak zwiększa on prawdopodobieństwo ciąży mnogiej.

Pytania i odpowiedzi