W skrócie
W jakim celu badanie jest wykonywane?
Jako badanie przesiewowe lub w celu monitorowania chorób wątroby lub niedokrwistości hemolitycznej.
Kiedy badanie jest wykonywane?
Jeżeli lekarz podejrzewa uszkodzenie wątroby lub w przypadku objawów chorób wątroby, niedrożności przewodów żółciowych, niedokrwistości hemolitycznych, czy zaburzeń metabolicznych związanych z wątrobą.
Jak się pobiera próbkę do badania?
U osób dorosłych próbkę krwi pobiera się z żyły łokciowej, natomiast u noworodków z pięty. W niektórych placówkach służby zdrowia dostępna jest również technologia nieinwazyjna, pozwalająca oznaczyć poziom bilirubiny przy zastosowaniu przyrządu, który umieszcza się na skórze (tzw. przezskórny pomiar bilirubiny).
U noworodków krew - zazwyczaj kilka kropli - pobiera się z pięty poprzez nacięcie skóry. U osób dorosłych pobranie próbki wymaga nakłucia igłą żyły łokciowej. W niektórych placówkach służby zdrowia dostępna jest również technologia nieinwazyjna, pozwalająca oznaczyć ocenić poziom bilirubiny przy zastosowaniu przyrządu, który umieszcza się na skórze (tzw. przezskórny pomiar bilirubiny)
Czy do badania trzeba się przygotować?
W niektórych laboratoriach zaleca się pobieranie krwi na czczo. Trzeba zapytać o zalecenia diagnostę laboratoryjnego lub lekarza.
Konieczne może być wstrzymanie się od spożywania pokarmów (nic oprócz wody) przez kilkanaście godzin przed pobraniem próbki.
Informacja o próbce
Co się oznacza?
Bilirubina jest pomarańczowo-żółtym barwnikiem, który jest końcowym produktem rozpadu hemu, związku zawartego głównie w hemoglobinie krwinek czerwonych (erytrocytów). Końcowa przemiana bilirubiny w wątrobie pozwala na jej eliminację z organizmu. Bilirubinę oznacza się we krwi w celu oceny funkcji wątroby oraz w ramach diagnostyki niedokrwistości spowodowanej zwiększonym niszczeniem erytrocytów (niedokrwistości hemolitycznej).
Krwinki czerwone zazwyczaj ulegają rozpadowi po 120 dniach obecności w krążeniu. Wtedy właśnie składnik hemoglobiny zwany hemem ulega przemianie do bilirubiny. Ta forma bilirubiny określana jest jako bilirubina wolna lub niesprzężona. Nie jest ona zbyt dobrze rozpuszczalna w wodzie, więc jest transportowana do wątroby w połączeniu z białkami osocza. W wątrobie łączy się z pochodnymi cukrów tworząc glukuroniany. Ta postać bilirubiny, nazywana bilirubiną sprzężoną, jest związkiem dobrze rozpuszczalnym w wodzie. Przechodzi do żółci, ulega dalszemu rozkładowi przy udziale bakterii występujących w jelicie cienkim, a następnie wydalana jest z kałem, którego charakterystyczna brązowa barwa jest właśnie wynikiem obecności produktów rozpadu bilirubiny.
W ciągu doby zdrowa dorosła osoba wytwarza około 250 mg do 350 mg bilirubiny, z czego 85% pochodzi z uszkodzonych lub obumarłych krwinek czerwonych. Pozostała część pochodzi ze szpiku kostnego lub wątroby. Prawidłowo we krwi znajduje się niewielka ilość bilirubiny wolnej i tylko śladowe ilości bilirubiny sprzężonej. Metody laboratoryjne pozwalają na oznaczenie bilirubiny niesprzężonej, sprzężonej oraz ich sumy, czyli bilirubiny całkowitej. Wyniki tych badań są pomocne w różnicowaniu przyczyn żółtaczki.
Wzrostowi stężenia bilirubiny we krwi może towarzyszyć żółtaczka, czyli zażółcenie skóry i/lub białkówki oczu. Wzrost stężenia bilirubiny niesprzężonej może wynikać ze zwiększonego wytwarzania bilirubiny, zwykle spowodowanego nadmiernym niszczeniem (hemolizą) erytrocytów, lub brakiem zdolności wątroby do sprzęgania bilirubiny, co ma miejsce w chorobach wątroby, np. marskości lub chorobach wrodzonych. Wzrost stężenia bilirubiny sprzężonej wskazuje na zachowaną zdolność wątroby do metabolizowania bilirubiny, ale zmniejszoną zdolność do jej usuwania, co ma miejsce w ostrym zapaleniu wątroby lub w przypadku zamknięcia światła przewodów żółciowych.
Wysokie stężenie bilirubiny występuje często u noworodków, nie wcześniej jednak niż w drugim lub trzecim dniu po urodzeniu. Czasami określa się to mianem fizjologicznej żółtaczki noworodków. Dzieje się tak, ponieważ wątroba noworodka i nie posiada jeszcze pełnej zdolności przetwarzania bilirubiny. W ciągu kilku dni samoistnie dochodzi do normalizacji procesu wytwarzania bilirubiny. Inną przyczyną może być niszczenie krwinek czerwonych noworodka w wyniku niezgodności serologicznej krwi pomiędzy dzieckiem a matką, zwanej hemolityczną chorobą płodu i noworodka. Bilirubina niesprzężona może uszkadzać mózg noworodka, więc przy wysokim stężeniu bilirubiny konieczne może być leczenie dziecka.
Bardzo rzadko (około 1 na 10 000 urodzeń) występuje wrodzone zaburzenie zwane niedrożnością (atrezją) dróg żółciowych, które objawia się wzrostem stężenia bilirubiny całkowitej i sprzężonej. Atrezja powinna być szybko wykryta i leczona, zwykle chirurgicznie, gdyż powoduje ciężkie uszkodzenie (marskość) wątroby, a konsekwencji konieczność przeszczepienia narządu w pierwszym lub drugim roku życia. U niektórych dzieci transplantacja wątroby jest konieczna pomimo wykonania zabiegu udrożnienia.
Uwaga
Jeżeli przeprowadzenie badania jest dla Ciebie, lub kogoś Ci bliskiego przyczyną niepokoju czy zawstydzenia, przeczytaj artykuły:
Artykuły zamieszczone w dziale Laboratorium dostarczą Ci ogólnych informacji na temat obróbki pobranej krwi, wymazu z gardła oraz krwiodawstwa i krwiolecznictwa.
Badanie
W jakich przypadkach badanie jest wykonywane?
U osób dorosłych i starszych dzieci, poziom bilirubiny oznacza się w celu wykrycia i/lub monitorowania schorzeń wątroby, takich jak marskość, zapalenie lub kamica żółciowa. U pacjentów z niedokrwistością sierpowatokrwinkową lub innymi rodzajami niedokrwistości hemolitycznej mogą występować epizody nadmiernego niszczenia krwinek czerwonych powodujące wzrost stężenia bilirubiny. Można oznaczać bilirubinę całkowitą, bilirubinę niesprzężoną i sprzężoną. Częściej w laboratoriach stosuje się metodę oznaczania bilirubiny rozpuszczalnej w wodzie, czyli tzw. bilirubiny bezpośredniej (sprzężonej) oraz bilirubiny całkowitej. Po odjęciu od bilirubiny całkowitej bilirubiny bezpośredniej oblicza się stężenie tzw. bilirubiny pośredniej, która w przybliżeniu odpowiada bilirubinie niesprzężonej.
U noworodków stężenie bilirubiny oznacza się w celu różnicowania przyczyn żółtaczki. Nadmierna ilość bilirubiny niesprzężonej niszczy rozwijające się komórki mózgowe u noworodków, co może powodować opóźnienie w rozwoju umysłowym, nieprawidłowości w rozwoju fizycznym, utratę słuchu lub ślepotę. Ważne jest aby wysokie stężenie bilirubiny wykryć możliwie szybko i odpowiednio leczyć. Zarówno w żółtaczce fizjologicznej, jak i w chorobie hemolitycznej płodu i noworodka wzrasta tylko stężenie bilirubiny niesprzężonej (pośredniej). W znacznie rzadziej występującym uszkodzeniu wątroby (wrodzonej niedrożności dróg żółciowych lub zapaleniu) wzrasta także stężenie bilirubiny sprzężonej (bezpośredniej), co może być pierwszą wskazówką, że u noworodka obecne jest jedno z tych mniej częstych schorzeń.
W jakich przypadkach badanie jest zlecane?
Lekarz zazwyczaj zleca oznaczenie bilirubiny w połączeniu z innymi badaniami (fosfataza alkaliczna, aminotransferaza asparaginianowa, aminotransferaza alaninowa) u pacjentów z objawami nieprawidłowej czynności wątroby. Oznaczenie poziomu bilirubiny zleca się u osób:
- Z objawami żółtaczki (zażółcenie oczu lub skóry)
- Długotrwale nadużywających alkoholu
- Z podejrzeniem zatrucia lekami
- Narażonych na zakażenie wirusem zapalenia wątroby
Inne objawy to:
- Oddawanie ciemnego moczu w kolorze bursztynowym
- Mdłości/wymioty
- Ból i wzdęcia (puchlina) brzucha
- Zmęczenie oraz ogólne pogorszenie samopoczucia, które często towarzyszy przewlekłym chorobom wątroby
Uważa się, że oznaczanie stężenia bilirubiny jest standardowym postępowaniem u noworodków z żółtaczką.
Badanie jest także zlecane u osób z podejrzeniem występowania niedokrwistości hemolitycznej. W takich przypadkach oznacza się również inne parametry pomocne w wykrywaniu hemolizy, takie jak morfologia krwi, liczba retikulocytów, haptoglobina i LDH.
Co oznacza wynik?
UWAGA: Dla tego oznaczenia nie ustalono standardowych przedziałów referencyjnych. Ze względu na to, że wartości referencyjne zależą od wielu czynników takich jak: wiek, płeć, badana populacja, metoda oznaczenia, wyniki przedstawione jako wartości liczbowe mają różne znaczenie w różnych laboratoriach. Wynik powinien zawierać przedział referencyjny dla konkretnego oznaczenia. Lab Tests Online zaleca, aby pacjent przedyskutował wyniki testu z lekarzem. Dodatkowe informacje na temat przedziałów referencyjnych są dostępne w rozdziale Przedziały referencyjne i ich znaczenie.
Dorośli i dzieci
Zwiększone stężenie bilirubiny całkowitej z przewagą bilirubiny niesprzężonej (pośredniej) może wskazywać na:
- Niedokrwistość hemolityczną lub złośliwą
- Powikłania po przetoczeniu krwi
- Marskość
- Częste zaburzenie wrodzone, nazywane zespołem Gilberta, spowodowane niską aktywnością enzymu odpowiedzialnego za sprzęganie bilirubiny z cukrami.
Jeśli wzrost stężenia bilirubiny sprzężonej (bezpośredniej) jest wyższy niż niesprzężonej (pośredniej) to najczęściej wynika to z upośledzenia usuwania bilirubiny z komórek wątrobowych. Niektóre z przyczyn to:
- Wirusowe zapalenie wątroby
- Reakcja na leki
- Alkoholowa choroba wątroby
Znaczny wzrost stężenia bilirubiny sprzężonej (bezpośredniej) obserwuje się także przy zablokowaniu odpływu żółci, na przykład w przypadku:
- Kamicy przewodów żółciowych
- Guzów
- Zranienia i zwężenia przewodów żółciowych
Wzrost stężenia bilirubiny może być także objawem rzadko występujących wrodzonych zaburzeń przemian bilirubiny (zespół Rotora, Dubina-Johnsona, Criglera-Najjara).
Niskie stężenie bilirubiny nie ma znaczenia klinicznego.
Noworodki
Podwyższone stężenie bilirubiny u noworodków może mieć charakter przejściowy i ulec samoistnie normalizacji w ciągu kilku dni do dwóch tygodni. Jeśli jednak stężenie bilirubiny przekroczy stężenie krytyczne lub gwałtownie rośnie konieczne jest szybkie określenie przyczyny żółtaczki i podjęcie właściwego leczenia. Zbyt wysokie stężenie bilirubiny może być wynikiem rozpadu erytrocytów spowodowanego niezgodnością grupy krwi matki i jej dziecka. Do innych przyczyn należą zakażenia wrodzone, niedotlenienie, różne zaburzenia genetyczne i choroby wątroby. W większości tych schorzeń wzrasta tylko stężenie bilirubiny niesprzężonej (pośredniej). Podwyższone stężenie bilirubiny sprzężonej (bezpośredniej) obserwuje się w rzadko występującej wrodzonej niedrożności dróg żółciowych lub zapaleniu wątroby noworodków. Atrezja dróg żółciowych wymaga interwencji chirurgicznej w celu zapobieżenia uszkodzeniu wątroby.
Uwaga
Dla wielu oznaczeń nie ustalono standardowych zakresów referencyjnych. Ze względu na to, że wartości te zależą od wielu czynników takich jak: wiek, płeć, badana populacja, metoda oznaczenia, wyniki przedstawione jako wartości liczbowe mają różne znaczenie w różnych laboratoriach. Wynik powinien zawierać zakres referencyjny dla konkretnego oznaczenia. Lab Tests Online zaleca, aby pacjent przedyskutował wyniki testu z lekarzem. Dodatkowe informacje na temat zakresów referencyjnych są dostępne w artykule:
Co jeszcze należy wiedzieć?
U noworodków (do około 2-4 tygodnia życia) bilirubina niesprzężona może mieć działanie szkodliwe dla rozwoju mózgu. U starszych dzieci i u dorosłych nie ma takiego zagrożenia, ponieważ bariera krew-mózg jest lepiej rozwinięta, co nie pozwala na przenikanie bilirubiny do komórek mózgowych. Podwyższone stężenie bilirubiny u dzieci i dorosłych wskazuje jednak na występowanie schorzenia, które należy rozpoznać i leczyć.
W warunkach prawidłowych nie wykrywa się bilirubiny w moczu. Bilirubina sprzężona, jako związek rozpuszczalny w wodzie, może być jednak wydalana z organizmu do moczu, gdy wzrośnie jej stężenie we krwi. Obecność bilirubiny w moczu wskazuje zwykle na zablokowanie przewodów żółciowych w wątrobie lub poza nią, zapalenie lub uszkodzenie wątroby o innym podłożu. Bilirubinę wykrywa się w moczu najczęściej testem paskowym, w ramach badania ogólnego moczu.
Stężenie bilirubiny jest zazwyczaj nieco wyższe u mężczyzn niż u kobiet, a u Afroamerykanów jest dosyć niskie.
Na podwyższenie stężenia bilirubiny wpływ mogą mieć również wyczerpujące ćwiczenia fizyczne.
Wzrost stężenia bilirubiny niesprzężonej (pośredniej) powoduje leczenie atazanawirem. Przyjmowanie barbituranów, kofeiny, penicyliny i salicylanów w dużych dawkach może powodować obniżenie stężenia bilirubiny całkowitej.
Pytania i odpowiedzi
1. Czy u niektórych występuje większe genetyczne ryzyko nieprawidłowego stężenia bilirubiny?
W pewnych wrodzonych schorzeniach przewlekłych, jak na przykład zespół Gilberta, Dubina-Johnsona, Rotora i Criglera-Najjara. Najpoważniejszy z nich to zespół Criglera-Najjara, który może nawet prowadzić do śmierci. Pierwsze trzy są zazwyczaj przewlekłymi schorzeniami o łagodnym przebiegu, uaktywniające się w określonych warunkach, lecz zazwyczaj nie stwarzają istotnych problemów zdrowotnych. Zespół Gilberta jest bardzo częsty, gdyż zmiana genetyczna występuje u 1 z 6 osób, chociaż u większości z nich stężenie bilirubiny nie jest podwyższone.
2. W jaki sposób leczy się żółtaczkę?
Sposób leczenia zależy od przyczyny żółtaczki. U noworodków stosuje się fototerapię (leczenie światłem o odpowiedniej długości fali), w ostrych przypadkach przeprowadza się transfuzję wymienną krwi. W zespołach Gilberta, Rotora i Dubina-Johnsona leczenie zazwyczaj nie jest konieczne. W zespole Criglera-Najjara można zastosować pewne enzymy lub bywa, że konieczne jest przeszczepienie wątroby. Żółtaczkę spowodowaną niedrożnością przewodów żółciowych często leczy się przy pomocy zabiegu operacyjnego mającego na celu usunięcie elementu blokującego. Żółtaczka, spowodowana marskością wątroby jest wynikiem długotrwałego procesu niszczenia wątroby i może nie zareagować dobrze na żaden rodzaj leczenia, a jedynym ratunkiem jest przeszczepienie wątroby.
Źródła
Medycyna praktyczna: Żółtaczka
Medycyna praktyczna: Żółtaczka noworodków
Medycyna praktyczna: Wady wrodzone dróg żółciowych u dzieci
Linki do stron obcojęzycznych: