Co to jest?
Nieswoiste zapalne choroby jelit (NZChJ) to grupa przewlekłych schorzeń przewodu pokarmowego. NZChJ charakteryzują się obrzękiem i uszkodzeniami tkanek wyścielających przewód pokarmowy. Nasilenie choroby różni się osobniczo i może zmieniać się w czasie. W chorobie występują naprzemiennie okresy progresji i remisji. W czasie trwania stanu zapalnego wystąpić może często nawracająca wodnista i/lub krwista biegunka, bóle brzucha, utrata wagi oraz gorączka. Pomiędzy okresami zaostrzenia objawy często ustępują. U wielu osób przed nawrotem choroby następuje długotrwała remisja.
Przyczyna NZCHJ nie jest znana, jednak uważa się, że zaburzenia te są wynikiem procesu autoimmunizacyjnego wywołanego predyspozycjami genetycznymi lub chorobą powodowaną przez wirusy i/lub czynniki środowiskowe. Nieswoiste zapalne choroby jelit najczęściej występuje u osób rasy białej obu płci, mieszkających w krajach uprzemysłowionych. Najczęściej występujące rodzaje zapalenia jelit to choroba Crohna oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Obie choroby mogą wystąpić u osób w każdym wieku, jednak najczęściej rozpoznaje się je u pacjentów w przedziale wiekowym 15 -35 lat oraz u niewielkiej liczby osób między 50., a 70. rokiem życia. U dzieci z chorobą Crohna lub wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego, oprócz objawów żołądkowo-jelitowych mogą wystąpić opóźnienia w rozwoju i spowolnienie wzrostu. Pacjenci, u których jedną z tych chorób rozpoznano w młodym wieku, są w grupie podwyższonego ryzyka wystąpienia raka okrężnicy.
W chorobie Crohna stwierdzić można zmiany na całej długości przewodu pokarmowego - od jamy ustnej po odbyt - jednak w większości przypadków zmiany stwierdza się w obrębie końcowego odcinka jelita cienkiego (jelito kręte) i/lub okrężnicę. W chorobie Crohna zajęte odcinki jelita mogą występować naprzemiennie z odcinkami jelita prawidłowego. Stan zapalny może przenikać w głąb tkanek jelit/okrężnicy tworząc wrzody lub przetoki (kanały pomiędzy jelitami pozwalające na przemieszczanie się mas kałowych do innych obszarów). Inne możliwe powikłania to między innymi niedrożność jelit, niedokrwistość spowodowana krwawieniem z tkanek oraz zakażenia. Według danych amerykańskiej fundacji wspierającej osoby z chorobą Crohna i zapaleniem okrężnicy, u około 2/3 do 3/4 pacjentów konieczne może być chirurgiczne leczenie zrostów i przetok lub usunięcie uszkodzonych odcinków jelita cienkiego/okrężnicy.
Objawy
Wrzodziejące zapalenie jelita grubego dotyka głównie powierzchownych warstw błony śluzowej okrężnicy. Wprawdzie objawy są podobne jak w chorobie Crohna, jednak we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego stan zapalny tkanek ma charakter ciągły. Zapalenie rozpoczyna się zazwyczaj w okolicach odbytu i przesuwa w górę, w stronę okrężnicy. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego znacznie częściej objawia się krwistymi biegunkami, natomiast najpoważniejszym, choć rzadko występującym powikłaniem jest toksyczne rozdęcie okrężnicy -ostry stan porażenia odcinka okrężnicy. Powoduje to zastój mas kałowych, ich nagromadzenie oraz poszerzenie okrężnicy. Może to powodować bóle brzucha, gorączkę oraz osłabienie. Nieleczone, może stanowić zagrożenie życia.
Badania
Nieswoiste zapalne choroby jelit rozpoznaje się głównie na podstawie biopsji, jednak wykonanie badań laboratoryjnych jest istotne w celu wykluczeniu innych możliwych przyczyn biegunki, bólu brzucha oraz zapalenia okrężnicy. Przyczyny te to na przykład zakażenia wirusowe lub bakteryjne, pasożyty, przyjmowane leki, radioterapia w obrębie jamy brzusznej lub miednicy, rak okrężnicy oraz szereg chorób przewlekłych, takich jak celiakia czy mukowiscydoza.
BADANIA LABORATORYJNE
Badania zlecane w celu wykluczenia innych przyczyn biegunki i stanów zapalnych to między innymi:
- Posiew bakteriologiczny kału - by sprawdzić czy nie występuje zakażenie bakteryjne
- Badania parazytologiczne - by wykryć ich obecność pasożytów i ich jaj w kale
- Badanie w kierunku laseczek Clostridium difficile obecnych w zakażeniu bakteryjnym. Może występować po leczeniu antybiotykami.
- Badanie na obecność krwi utajonej w kale
- Badanie na obecność białych krwinek w kale
- Badanie w kierunku celiakii
- Badanie w kale stężenia takich markerów jak: kalprotektyna, laktoferyna – markery te są związane z zapaleniem w przebiegu NZCHJ, mogą być stosowane w celu rozróżnienia chorób zapalnych jelit oraz monitorowania przebiegu choroby jelit.
Badania, które nie są swoiste dla NZChJ, lecz można je wykonać w celu wykrycia i oceny stanu zapalnego oraz niedokrwistości związanej z nieswoistym zapaleniem jelit, to między innymi:
- Odczyn opadania krwinek czerwonych (OB) - ma na celu wykrycie stanu zapalnego
- Oznaczenie białka C reaktywnego (CRP) - ma na celu wykrycie stanu zapalnego
- Morfologia krwi - w celu wykrycia niedokrwistości
Istnieje również szereg badań, które nie mają szerszego zastosowania klinicznego. Ich wyniki są czasami pomocne w diagnostyce różnicowej wrzodziejącego zapalenia jelita grubego i choroby Crohna. Badania te nie są wystarczająco czułe ani swoiste, aby na ich podstawie móc rozpoznać te schorzenia, lecz mogą one stanowić dodatkowe źródło informacji. Należą do nich:
- Badanie na obecność przeciwciał przeciw cytoplazmie granulocytów obojętnochłonnych typu około jądrowego (pANCA) - występują u 60% do 70% osób z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego, lecz jedynie u około 5% do 20% osób z chorobą Crohna
- Badanie w kierunku przeciwciał przeciw drożdżom Saccharomyces cerevisiae (ASCA), klasy IgG oraz IgA. Przeciwciała ASCA IgG są obecne u 80% pacjentów z chorobą Crohna i u około 20% z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego. Przeciwciała ASCA IgA występują u 35% osób cierpiących na chorobę Crohna i zaledwie u 1% osób dotkniętych wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego
- Anti-CBir1 (przeciwciała przeciwko Clostridium species) - przeciwciała ta występują u około 50% pacjentów z choroba Crohna
- Anti-Omp C (przeciwciała przeciwko Escherichia coli) - te przeciwciała związane są szybko postępującą chorobą Crohna
- Anti-I-2 (przeciwciała przeciwko Pseudomonas fluorescens)
- Powyższe przeciwciała mogą być oznaczane w łącznie panelu w celu odróżnienia choroby Crohna od wrzodziejącego zapalenia jelit.
BADANIA POZALABORATORYJNE
Badania te służą rozpoznaniu i monitorowaniu choroby Crohna i wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. Można je wykonać w celu wykrycia określonych zmian w budowie oraz tkankach przewodu pokarmowego, w tym w celu wykrycia zwężeń. Wykonując te badania w trakcie ostrego ataku lub stanu zapalnego należy zachować szczególną ostrożność, ponieważ istnieje niewielka możliwość perforacji jelita.
- Prześwietlenie jamy brzusznej - zastosowanie baru (Ba) jako kontrastu umożliwia ocenę stanu jelit.
- Wziernikowanie esicy - za pomocą cienkiej rurki poddaje się badaniu końcowe 60 cm okrężnicy
- Kolonoskopia (wziernikowanie okrężnicy) - za pomocą cienkiej rurki światłowodowej wyposażonej w oświetlenie i kamerę oraz narzędzie do wykonania biopsji, poddaje się badaniu całą okrężnicę.
- Biopsja - pobiera się próbkę tkanki z okrężnicy, którą bada się w kierunku stanu zapalnego i nieprawidłowości w strukturze komórek.
Leczenie
Celem leczenia zespołu jelita drażliwego jest zmniejszenie stanu zapalnego, łagodzenie objawów takich jak ból i biegunka, kontrolowanie i ewentualne leczenie powstałych uszkodzeń, rozpoznanie i leczenie powikłań, jak również uzupełnianie wszelkich niedoborów pokarmowych. Przebieg nieswoistych zapalnych chorób jelit polegający zazwyczaj na naprzemiennym występowaniu stanów zapalnych oraz okresów remisji powoduje osobnicze zróżnicowanie wymagań.
Pacjenci z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego lub chorobą Crohna muszą być pod stałą kontrolą oraz współpracować z lekarzem prowadzącym. Zmiany trybu życia, takie jak zmiana diety, odpoczynek czy unikanie sytuacji stresowych mogą okazać się pomocne w poprawie jakości życia pacjenta oraz przedłużeniu okresów remisji, jednak nie zapobiegają nawrotom zapalenia. Ostre objawy leczy się przy pomocy różnorodnych leków. Są one skuteczne, jednak, ze względu na swoje skutki uboczne, wiele z nich można podawać jedynie przez krótki okres. Obecnie w leczeniu wykorzystuje się kortykosteroidy, inne leki przeciwzapalne, leki immunosupresyjne oraz antybiotyki W chorobie o szczególnie ciężkim przebiegu, gdy zawodzą powszechnie stosowane leki, stosuje się leczenie biologiczne. W terapii tej wykorzystuje się przeciwciała przeciwko czynnikowi martwicy guzów – TNF- alfa, który odgrywa kluczową rolę w reakcji zapalnej. Czasami jednak w celu usunięcia uszkodzonych tkanek, leczenia przetok oraz usunięcia zwężeń i niedrożności mogą okazać się konieczne jedna lub więcej operacji chirurgicznych.