W skrócie
W jakim celu badanie jest wykonywane?
Badanie jest pomocne w różnicowaniu raka trzustki, raka dróg żółciowych od innych chorób o tej samej lokalizacji narządowej (np. przewlekłe zapalenie trzustki); wykonuje się je również u chorych na raka trzustki w celu monitorowania leczenia oraz w kontroli chorych po leczeniu celem wczesnego wykrycia nawrotu choroby (wznowy miejscowej i/lub odległych przerzutów).
Kiedy badanie jest wykonywane?
Badanie wykonuje się kiedy lekarz podejrzewa u pacjenta raka trzustki; przed rozpoczęciem leczenia; po leczeniu operacyjnym celem oceny jego efektywności; w kontroli chorych po tym leczeniu celem wczesnego wykrycia nawrotu choroby; w monitorowaniu leczenia uzupełniającego (chemioterapia), dla oceny reakcji chorych na to leczenie.
Jak się pobiera próbkę do badania?
Próbka krwi pobierana jest z żyły łokciowej.
Czy do badania trzeba się przygotować?
Nie.
Informacja o próbce
Co się oznacza?
Antygen nowotworowy 19-9 (CA 19-9) jest białkiem obecnym na błonie komórkowej wielu komórek, w tym również komórek niektórych nowotworów. CA 19-9 może być w znacznych ilościach wytwarzany i wydzielany do krwiobiegu przez komórki nowotworowe, co sprawia, że może być wykorzystywany jako marker nowotworowy w celu monitorowania przebiegu choroby.
Podwyższone stężenie CA 19-9 spotyka się u większości chorych na raka trzustki w zaawansowanych stadiach, ale także u pacjentów z innymi nowotworami (rak jelita grubego, rak żołądka, rak pęcherzyka żółciowego, rak płuca) oraz chorobami o innej etiologii, takimi jak kamica żółciowa, zapalenie trzustki, mukowiscydoza i choroby wątroby. U osób zdrowych wykrywa się niewielkie ilości CA 19-9.
Uwaga
Jeżeli przeprowadzenie badania jest dla Ciebie, lub kogoś Ci bliskiego przyczyną niepokoju czy zawstydzenia, przeczytaj artykuły:
Artykuły zamieszczone w dziale Laboratorium dostarczą Ci ogólnych informacji na temat obróbki pobranej krwi, wymazu z gardła oraz krwiodawstwa i krwiolecznictwa.
Badanie
W jakich przypadkach badanie jest wykonywane?
CA 19-9 nie jest wystarczająco czułym i swoistym markerem, aby mógł być wykorzystywany w badaniach przesiewowych dla wykrywania raka trzustki. Jest używany jako marker nowotworowy w następujących sytuacjach:
- w różnicowaniu raka trzustki i dróg żółciowych od chorób o innej etiologii, np. przewlekłego zapalenia trzustki
- dla oceny efektywności leczenia chirurgicznego raka trzustki
- kontroli chorych po leczeniu chirurgicznym celem wczesnego wykrycia wznowy i/lub odległych przerzutów
- do monitorowania leczenia uzupełniającego (chemioterapia), oceny reakcji chorych na to leczenie.
CA 19-9 może być wykorzystany jako marker nowotworowy jedynie u chorych, którzy mają wyjściowo (tzn. przed rozpoczęciem leczenia) podwyższony poziom tego antygenu. Stężenie CA 19-9 jest podwyższone u 65% chorych z rakiem dróg żółciowych, dlatego jego oznaczanie może być pomocne w monitorowaniu pacjentów z tego typu nowotworem. Jeśli u danego pacjenta wyjściowe stężenie CA 19-9 jest niskie, oznacza to zwykle, że guz nie wydziela antygenu. W takim przypadku oznaczenia w trakcie leczenia i kontroli po leczeniu są zazwyczaj nieprzydatne. Niemniej u tych chorych sugerowane jest wykonywanie oznaczeń markera ze zmniejszoną częstotliwością.
W jakich przypadkach badanie jest zlecane?
Badanie CA 19-9 może być zlecane razem z innymi badaniami, np. z antygenem karcinoembrionalnym (CEA), bilirubiną lub tzw. "panelem wątrobowym", aktywnością amylazy u pacjentów z objawami, które mogą wskazywać na raka trzustki, takimi jak bóle brzucha, nudności, chudnięcie i żółtaczka.
U chorych z rakiem trzustki, u których poziom CA 19-9 jest podwyższony przed rozpoczęciem leczenia, należy wykonywać jego oznaczenie w trakcie leczenia (aby sprawdzić, na ile skuteczne jest leczenie), a także w czasie regularnych kontroli po leczeniu (co pomaga wcześnie wykryć ewentualny nawrót choroby).
Niekiedy oznaczenie CA 19-9 może być zlecone przy podejrzeniu blokady dróg żółciowych. Wówczas stężenie CA 19-9 może być wysokie, a po usunięciu blokady spada. Jednak należy powtórzyć oznaczenia Ca 19-9 dopiero po 1-2 tygodniach.
Co oznacza wynik?
Niskie ilości CA 19-9 można spotkać u pojedynczych zdrowych osób. W wielu chorobach wątroby i trzustki poziom CA 19-9 może być przejściowo podwyższony.
Średnie i wysokie stężenia CA 19-9 występują w raku trzustki, innych nowotworach oraz w kilku innych schorzeniach. Najwyższy poziom CA 19-9 jest wykrywany w raku przewodów trzustkowych i w części zewnątrzwydzielniczej trzustki (część zewnątrzwydzielnicza trzustki produkuje enzymy trawienne, enzymy te przewodami trzustkowymi dostają się do przewodu pokarmowego). 95% wszystkich raków trzustki ma taką lokalizację.
Wielokrotne oznaczenia CA 19-9 mogą być przydatne w trakcie leczenia raka trzustki i w kontroli po leczeniu. Spadek lub wzrost stężenia CA 19.9 może informować, czy leczenie jest skuteczne, np. czy cały nowotwór został usunięty podczas operacji, a także, czy dochodzi do wznowy nowotworu.
Uwaga
Dla wielu oznaczeń nie ustalono standardowych zakresów referencyjnych. Ze względu na to, że wartości te zależą od wielu czynników takich jak: wiek, płeć, badana populacja, metoda oznaczenia, wyniki przedstawione jako wartości liczbowe mają różne znaczenie w różnych laboratoriach. Wynik powinien zawierać zakres referencyjny dla konkretnego oznaczenia. Lab Tests Online zaleca, aby pacjent przedyskutował wyniki testu z lekarzem. Dodatkowe informacje na temat zakresów referencyjnych są dostępne w artykule:
Co jeszcze należy wiedzieć?
Niestety rak trzustki we wczesnym stadium powoduje nieznaczne dolegliwości. Kiedy pacjent ma wyraźne objawy i wyraźnie podwyższony poziom CA 19-9, rak jest już zwykle w zaawansowanym stadium.
Pytania i odpowiedzi
1. Dlaczego nie wykonuje się oznaczeń poziomu CA 19-9 w ramach badań przesiewowych?
CA 19-9 nie jest wystarczająco czułym i swoistym markerem, aby można go było wykorzystać do badań przesiewowych u osób, które nie mają objawów choroby. W takiej sytuacji uzyskałoby się zbyt dużo wyników fałszywie dodatnich (tzn. podwyższony poziom markera u osoby zdrowej) i fałszywie ujemnych (tzn. normalny poziom u osoby chorej). Badacze szukają innych oznaczeń, które byłyby bardziej czułe i swoiste, i w związku z tym bardziej użyteczne w wykrywaniu raka trzustki.
2. Jakie inne procedury może zlecić lekarz razem z badaniem CA 19-9?
Lekarz może zalecić wykonanie tomografii komputerowej, USG, badania endoskopowego zwanego ECPW (endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna, inaczej ERCP, badanie podobne do gastroskopii) i biopsji w celu mikroskopowej oceny komórek.
3. Jakie są najważniejsze czynniki ryzyka raka trzustki?
Dotąd nie wiadomo, co powoduje większość przypadków raka trzustki. Znane czynniki ryzyka obejmują palenie papierosów, wiek (powyżej 50 roku życia), płeć (bardziej narażeni są mężczyźni), przypadki raka trzustki w rodzinie, przewlekłe zapalenie trzustki oraz duże narażenie zawodowe na pewne substancje chemiczne i barwniki.