• Badanie wykonuje się w celu monitorowania prawidłowego przyjmowania przepisanych leków.  
• Jako badanie przesiewowe w celu zapobiegania uzależnieniu i nielegalnemu obrotowi lekami (oddawanie, wymiana lub sprzedaż recepty).
• W celu monitorowania osoby uzależnionej od opioidów.
• W celu wykrycia i oceny przedawkowania opioidów.

‍

• Badanie wykonuje się u osób długotrwale leczonych opioidami z powodu przewlekłego bólu.
• Jeżeli jest to wymagane, przed podjęciem zatrudnienia lub przed zawarciem polisy ubezpieczeniowej, jak również w ramach wyrywkowych kontroli w miejscu   pracy i w wyniku nakazu sądowego.
• W ramach leczenia uzależnienia od narkotyków.
• W przypadku objawów wskazujących na spożycie lub przedawkowanie narkotyku.

• Badanie najczęściej wykonuje się w próbce moczu. Próbkę pobiera się do czystego pojemnika.
• Badanie można również wykonać w próbce krwi pobranej z żyły do specjalnej probówki.
• Badanie na obecność opioidów można również wykonać we włosach. Włosy pobiera się zazwyczaj z czubka głowy, lecz można również wykorzystać w tym celu włosy z innych obszarów ciała, na przykład z dołu pachowego.  
• Ślinę do badania pobiera się na chłonną podkładkę lub przy pomocy wymazówki umieszczonej na kilka minut w jamie ustnej pomiędzy dziąsłem a policzkiem.
• Próbkę potu pobiera się przy pomocy plastra, który pacjent nosi przez kilka dni.

‍

Przed badaniem należy poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych suplementach i lekach bez recepty, ponieważ ułatwi to prawidłową interpretację wyników. Określone leki na receptę i bez recepty, takie jak antybiotyki z grupy chinolonów czy antybiotyk o nazwie rifampin, mogą powodować uzyskanie dodatniego wyniku badania. Z kolei werapamin, kwetiapina, difenhydraminai doksylamina powodują uzyskanie wyników fałszywie dodatnich w oznaczeniach na obecność metadonu.

Kolejnym czynnikiem powodującym uzyskiwanie wyników dodatnich są potrawy zawierające mak, dlatego przed badaniem należy powstrzymać się od ich spożywania.

Jeżeli badanie wykonywane będzie w próbce śliny pacjent nie powinien wkładać nic do ust przez 10 minut przed pobraniem próbki.Należy przestrzegać instrukcji podanych na pojemniku na próbkę.

‍

Opioidy to narkotyczne leki przeciwbólowe. Test ma na celu potwierdzenie ich obecności w moczu, krwi, ślinie, włosach lub pocie.  

W skład grupy opioidów wchodzą również opiaty pochodzące ze źródeł naturalnych (np. heroina i morfina), opioidy półsyntetyczne  oraz syntetyczne (np. oksykodon, hydrokodon i fentanyl). Test może być ukierunkowany na wykrycie niewielkiej  liczby różnych  opiatów lub też obejmować ich szeroki zakres.  

Oznaczenie opioidów można zlecić w celach medycznych, na przykład w celu sprawdzenia prawidłowości przyjmowania przepisanych leków, przestrzegania zasad terapii odwykowej, lub z powodów prawnych na przykład w wyniku nakazu sądowego.

W Stanach Zjednoczonych uzależnienie od opioidów zostało uznane za epidemię i jest traktowane jako zagrożenie dla zdrowia publicznego. Według Centrum Zapobiegania i Kontroli Chorób (CDC), liczba zgonów spowodowanych przedawkowaniem opioidów wzrosła czterokrotnie od 1999r. W walce z uzależnieniem, opublikowane w 2016r. wytyczne CDC dotyczące przepisywania opioidów w przewlekłych stanach bólowych, zalecają coroczne badania moczu mające na celu monitorowanie wystąpienia objawów uzależnienia i/lub obrotu lekami.  W większości wytycznych zaleca się , aby u pacjentów, którzy przyjmują opioidy przez ponad 90 dni, co najmniej raz w roku wykonywać badanie moczu. Badanie moczu na obecność opioidów należy wykonać również przed rozpoczęciem leczenia.  

Opioidy można przyjmować drogą pokarmową, wdychać, palić lub wstrzykiwać do organizmu. Uzyskany efekt zależy od typu, dawki oraz czystości opioidu, jak również metody podania – na przykład w formie tabletki lub zastrzyku.

Próbka moczu wysyłana jest do laboratorium, czasami test można wykonać w gabinecie lekarskim. Badanie można wykonać na miejscu, zazwyczaj przy użyciu niewielkich pasków, które zanurza się w moczu, a wynik interpretuje się na podstawie pojawienia się na pasku kolorowej linii. Większość testów umożliwia wykrycie obecności  substancji w moczu na 1 do 3 dni po przyjęciu opioidów, lecz czas ten zależy również od typu opioidu i indywidualnej szybkości metabolizowania substancji przez  pacjenta.

Obecność niektórych opioidów ciężko wykryć przy pomocy rutynowych badań przesiewowych, ponieważ nie zawsze testy są  ukierunkowane na wykrywanie obecności określonego typu. Zlecając wykonanie testu lekarz powinien zaznaczyć, który opioid podlega oznaczeniu. Laboratoria często oferują gotowy panel obejmujący wykrycie obecności kilku najczęściej przepisywanych opioidów. W poniższej tabeli znajdują się informacje dotyczące niektórych opioidów oraz ich metabolitów.

Z uwagi na fakt, że niektóre badania przesiewowe mogą dawać wyniki fałszywie dodatnie, dodatni wynik badania przesiewowego ma charakter wstępny i zazwyczaj potwierdza się go badaniem wykrywającym obecność określonej substancji. Testy potwierdzające charakteryzują się większą czułością i umożliwiają  wykrycie niższego stężenia  określonych opioidów. Zazwyczaj wykonuje się je przy użyciu specjalistycznego urządzenia metodą spektrometrii masowej. Metodyka oznaczania stanowi połączenie  chromatografii gazowej ze spektrometrią masową (GC/MS) lub  chromatografii cieczowej sprzężonej z tandemową  spektrometrią masową (LC-MS/MS).

‍

Badania potwierdzające wykonuje się zazwyczaj w specjalistycznym urządzeniu, metodą chromatografii skojarzonej ze spektrometrią mas.

‍

Wyniki badań przesiewowych i potwierdzających interpretuje się w oparciu o wartość punktu odcięcia (określone niskie stężenie danej substancji).  Jeżeli oznaczana substancja nie występuje, lub jej stężenie nie przekracza wartości odcięcia, wynik opisuje się jako „nie wykryto”, „brak” lub „ujemny”. W przypadku gdy stężenie oznaczanej substancji jest równe lub większe od wartości odcięcia wynik podaje się jako „wykryto”, „obecny” lub „dodatni”.  

Badanie wykonuje się również w celu stwierdzenia, czy do próbki moczu dodano inny składnik, taki jak woda, wybielacz lub inne substancje chemiczne (substancje zafałszowujące), mające zakłócić wykonanie testu. W przypadku takiego podejrzenia wynik podaje się jako “nieważny” lub “zafałszowany”.

Próbki bywają również rozcieńczone, na przykład jeżeli pacjent przed badaniem spożywa duże ilości wody lub innych płynów. Rozcieńczony mocz może być również wynikiem niektórych stanów chorobowych. Próbkę można również rozcieńczyć dolewając do niej wody. Nie zawsze istnieje możliwość stwierdzenia przyczyny rozcieńczenia próbki, lecz jeżeli wynik badania wykonanego w takiej próbce nie jest miarodajny, podaje się go jako “nieważny” lub “zafałszowany”.

‍

Badania na obecność opioidów wykonuje się w celu wykrycie jednego lub kilku opioidów w moczu, ślinie, krwi lub we włosach.

Cel wykonania badania:
‍
‍Monitorowanie użycia w leczeniu stanów bólowych

Oznaczenie stężenia opioidów w moczu wykonuje się w celu monitorowania  prawidłowości przyjmowania przepisanych leków w przewlekłych schorzeniach bólowych. Lekarz może zlecać okresowe wykonanie całego panelu badań w celu stwierdzenia, czy pacjent przyjmuje leki i upewnienia się, że nie przyjmuje dodatkowych, nieprzepisanych opioidów ani narkotyków.  

CDC oraz inne stowarzyszenia medyczne zalecają łączenie badań przesiewowych wykonywanych w  moczu z innymi metodami, takimi jak liczenie tabletek oraz programy monitorowania leków (PDMP) w celu potwierdzenia prawidłowości przyjmowania przepisanych opioidów. Celem jest ograniczenie ryzyka związanego ze stosowaniem opioidów w leczeniu.

Badania przesiewowe

Badania przesiewowe na obecność opioidów wykonuje się w celu kreślenia jakie leki lub jakie połączenie leków przyjął pacjent, aby móc wdrożyć prawidłowe leczenie. Ogólny wpływ substancji na daną osobę zależy od indywidualnej odpowiedzi organizmu na lek, częstotliwości przyjmowania, dawki oraz połączenia z innymi lekami.  

Lekarz może zlecić badania z przyczyn medycznych jeżeli pacjent:

• Ma objawy mogące świadczyć o spożyciu opioidów lub odurzeniu, takie jak utrata przytomności, mdłości, delirium, panika, paranoja, podwyższona temperatura, bóle w klatce piersiowej, niewydolność oddechowa, drgawki i/lub ból głowy.
• Został przyjęty na oddział ratunkowy, a lekarz podejrzewa, że wypadek został spowodowany zatruciem narkotykami.
• Jest podejrzany o przyjmowanie lub przyjmował leki oraz narkotyki.
• Został poddany terapii odwykowej.

Dodatkowe informacje znajdują się w artykule Emergency and Overdose Drug Testing.

Badania w celach prawnych i sądowych

Badania dla celów prawnych I sądowych różnią się od badań klinicznych przede wszystkim pod względem procedury pobrania próbki. Próbkę dla celów sądowych pobiera się pod ścisłą kontrolą, a nadzór nad nią jest nieprzerwanie dokumentowany  w celu zachowania łańcucha dowodowego. Po pobraniu, próbka zostaje zamknięta i zabezpieczona mechanizmem odpornym na manipulację. Przez cały proces obsługi, badania i przechowywania próbce towarzyszy formularz kontrolny, co pozwala stworzyć ewidencję i powiązać próbkę z badanym pacjentem.  

Badania dla celów sądowych wykonuje się:

• W wyniku nakazu sądowego w odniesieniu do osoby skazanej za używanie narkotyków
• W celu badania lub monitorowania rodzica w postępowaniu dotyczącym sprawowania władzy rodzicielskiej
• W toksykologicznej analizie sądowej wykonywanej podczas śledztwa, w płynach ustrojowych i tkankach. Celem może być ustalenie, czy opioidy miały wpływ na wypadek lub popełnione przestępstwo (na przykład prowadzenie pojazdu pod wpływem substancji odurzających). Badanie takie może również określić czy zgon nastąpił w wyniku przedawkowania lub stanu związanego z przyjęciem danej substancji.
• Osoby zawierające polisę ubezpieczeniową mogą zostać poddane ogólnemu badaniu przesiewowemu na obecność leków, w tym również opioidów.
• Niektóre organizacje sportowe zlecają badania na obecność opioidów w ramach ogólnych testów toksykologicznych w celu wykrycia przypadków stosowania narkotyków.

Dodatkowe informacje znajdują się w artykule The World of Forensic Laboratory Testing.

Badania na zlecenie pracodawcy

Badania na obecność opioidów mogą być wymogiem przed  podjęciem  pracy. Procedura wykonania testu jest podobna jak w przypadku badań dla celów sądowych (patrz powyżej). Badanie takie wykonuje się przed podjęciem zatrudnienia, wyrywkowo, po wypadku, lub w przypadku uzasadnionego podejrzenia, że pracownik przyjmuje nielegalne substancje. Badania takie są wymagane na przykład w Wydziale Transportu USA, w służbach wojskowych oraz w innych urzędach federalnych. Często wykonuje się je też u pracowników innych branż.  

Podobnie jak w przypadku badań dla celów sądowych, próbkę pobiera się pod ścisłą kontrolą, a nadzór nad nią jest nieprzerwanie dokumentowany  w celu zachowania łańcucha dowodowego. Przed wydaniem wyników ocenia je lekarz specjalista.

‍

Monitorowanie użycia w leczeniu stanów bólowych

Lekarz może zlecić badania na obecność opioidów, jeżeli pacjentowi przepisano te substancje na okres ponad 90 dni, w celu stwierdzenia, czy pacjent przyjmuje leki i upewnienia się, że nie przyjmuje dodatkowych, nieprzepisanych opioidów lub narkotyków.  
‍

Badania przesiewowe

Lekarz może zlecić badania na obecność opioidów w przypadku stwierdzenia lub podejrzenia, że pacjent przyjmuje narkotyki lub w przypadku występowania objawów odstawiennych lub wskazujących na używanie opioidów. Objawy mogą mieć następujący wpływ na nastrój, zachowanie i stan fizyczny:

• Rozszerzone lub zwężone źrenice
• Senność
• Powolna lub niewyraźna mowa
• Pobudzenie
• Mdłości
• Utrudnione oddychanie
• Delirium
• Drgawki
• Zmiany ciśnienia krwi lub tętna

Objawy związane z nadużywaniem i przedawkowaniem opioidów mogą być różne I nie można ich ściśle powiązać z przyjętą dawką.
‍

Badania dla celów prawnych, sądowych lub związane z zatrudnieniem  

Badania na obecność opioidów dla celów sądowych wykonuje się, jeżeli pracodawca lub osoba prawna wymaga określenia, czy pacjent przyjmował opioidy bez zalecenia lekarza. Badanie można zlecić przed podjęciem zatrudnienia lub przed zawarciem polisy ubezpieczeniowej, jak również w ramach wyrywkowych kontroli w miejscu pracy i w wyniku nakazu sądowego.

‍

Dodatni wynik lub wykrycie substancji we wstępnym teście przesiewowym oznacza, że pacjent mógł spożyć opioidy. Wynik badania przesiewowego nie jest definitywny i konieczne może być wykonanie badań potwierdzających.  

Badania na obecność opioidów w moczu nie służą do określenia ilości spożytej substancji, ani nie stwierdzają jaki ma ona wpływ na pacjenta.  

Ujemny wynik testu nie zawsze świadczy o tym, że pacjent nie przyjmował opioidów. Stężenie substancji może być niższe niż wartość odcięcia, substancja mogła zostać rozłożona i usunięta z organizmu lub test nie umożliwia wykrycia substancji obecnej w próbce.

Oznaczenia w różnych tkankach pozwalają wykryć użycie leku w różnych przedziałach czasowych, na przykład:

• Oznaczenia w moczu wykazują spożycie opioidów na 1 do 3 dni przed wykonaniem testu. Niektóre opioidy można wykryć nawet w krótszym czasie, z kolei obecność innych widoczna jest dopiero po upływie 3 dni. Zależy to również od przyjętej wartości odcięcia.
• Badania krwi określają stężenie w krótszym czasie niż w moczu.
• W próbkach włosów (cebulkach włosowych) można wykryć spożycie substancji w ciągu 90 dni poprzedzających badanie. Jest to średni czas, który może różnić się w zależności od tempa wzrostu włosów oraz innych czynników.
• Badania w ślinie wykazują spożycie opioidów w okresie od kilku do 50 godzin poprzedzających wykonanie testu, w zależności od substancji.
• Próbki potu pobiera się przy pomocy plastra, który pacjent nosi przez kilka dni, a wynik dodatni może wskazywać na spożycie opioidów podczas pobierania próbki.

‍

‍

Dlaczego czasami wykonuje się badanie na obecność tylko jednego określonego opioidu?

Lekarz może zlecić takie oznaczenie, jeżeli przypuszcza, że pacjent przyjął określony opioid lub też w procesie monitorowania pacjenta w związku z wcześniejszym nadużywaniem tych substancji. Oznaczenie pojedynczego opioidu zleca się również jeżeli nie został on uwzględniony w panelu badań.

Dlaczego wykonuje się badanie na obecność substancji, która nie jest nielegalna?

Nawet legalna substancja może w określonych przypadkach nie być dopuszczona do użycia lub być kontrolowana. Opioidy przepisywane przez lekarza niosą za sobą wysokie ryzyko uzależnienia lub nielegalnego obrotu lekami (oddawanie, wymiana lub sprzedaż recepty). Wielu specjalistów zaleca monitorowanie leków wydawanych na receptę w celu oceny prawidłowości przyjmowania leków przez pacjenta. Oznaczenia stężenia  opioidów u pacjenta z przewlekłymi stanami bólowymi powinno odbywać się w ramach otwartej i uczciwej relacji pomiędzy pacjentem i lekarzem.

‍

Opioidy na receptę. Nawet jeżeli są przepisywane przez lekarza. Film: Centrum Zapobiegania i Kontroli Chorób.

‍

‍

‍Na tej stronie:
Testy: ‍Etanol
‍Choroby: Alcoholizm
‍
‍Linki do stron obcojęzycznych:
‍Mayo Medical Laboratories: Drug Addiction
‍Centers for Disease Control and Prevention: Opioid Overdose
‍Centers for Disease Control and Prevention: Opioid Basics
‍Harvard Medical School: 7 Questions to Ask When You’re Given a Prescription for…
‍American Chronic Pain Association: Pain Management Programs

Artykuły: ‍The World of Forensic LaboratoryTesting

Wiadomości: ‍CDC: Urine Drug Testing Can ImprovePatient Safety When Opioids Prescribed for Chronic Pain  (19 maja 2016. )

‍

‍