Co to jest?

Inne nazwy: uzależnienie od alkoholu

Choroba alkoholowa to stan będący wynikiem nadmiernego spożywania i uzależnienia od napojów zawierających alkohol. Choroba ta znana jest również pod nazwą uzależnienia alkoholowego i powoduje konsekwencje fizyczne, psychiczne oraz społeczne.


Objawy

Objawy u osób uzależnionych to miedzy innymi:

  • uzależnienie fizyczne - objawy odstawienia takie jak mdłości, poty, drgawki i niepokój po zaprzestaniu picia
  • zwiększona tolerancja - potrzeba spożycia większych ilości alkoholu w celu osiągnięcia stanu upojenia
  • łaknienie - silna potrzeba lub chęć napicia się
  • utrata kontroli - niemożność przerwania ciągu alkoholowego.

Według amerykańskiego instytutu d.s. alkoholizmu (National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism, NIAAA), prawie 20% pacjentów leczonych przez lekarzy pierwszego kontaktu spożywa alkohol w ilościach ryzykownych lub wręcz niebezpiecznych, czego wynikiem może być wystąpienie problemów alkoholowych.

NIAAA definiuje ryzykowne spożycie alkoholu jako ilość spożytych  "standardowych jednostek alkoholu" zarówno w cyklu dziennym jak i tygodniowym. Standardowa jednostka to około 350ml piwa, 150ml wina lub 45ml mocnego alkoholu. Ilością ryzykowną dla mężczyzn jest 4 lub więcej jednostek w ciągu dnia lub co najmniej 14 jednostek tygodniowo. U kobiet ilości te wynoszą odpowiednio 3 i 7. Jak wiadomo, choroba alkoholowa występuje wyłącznie u osób spożywających alkohol, jednak nie każda osoba spożywająca alkohol popada w stan uzależnienia. Częstotliwość oraz ilość spożywanego alkoholu prowadząca do rozwoju alkoholizmu różni się osobniczo.

Reakcja organizmu na alkohol jest bardzo różna, jednak może ona zależeć od wzrostu, wieku, ogólnego stanu zdrowia oraz przyjmowanych leków. U niektórych osób problemy spowodować może nawet mniejsza ilość alkoholu. Zaleca się, aby kobiety w ciąży lub planujące zajść w ciążę powstrzymały się od spożywania alkoholu, ponieważ żaden jego poziom w organizmie nie jest uznawany za     "bezpieczny".

Choroba alkoholowa powoduje ryzyko wystąpienia między innymi chorób wątroby, serca, pewnych rodzajów nowotworów, zapalenia trzustki i zaburzeń pracy układu nerwowego. Często stany chorobowe postępują stopniowo i mogą ujawnić się dopiero po długotrwałym okresie nadużywania alkoholu. Szczególnie zagrożonym organem jest wątroba, a najczęściej występujące powikłania to alkoholowe zapalenie wątroby lub marskość wątroby. Kobiety są bardziej podatne na wpływ alkoholu i problemy mogą u nich wystąpić wcześniej oraz po mniejszej ilości spożywanych napojów alkoholowych niż u mężczyzn. Spożywanie alkoholu przez kobiety ciężarne może być przyczyną poronienia, przedwczesnego porodu, niskiej wagi urodzeniowej dziecka oraz innych problemów występujących u niemowlęcia, takich jak dysmorfia twarzy, nieprawidłowo wykształcone narządy (na przykład mózg czy serce), niski wzrost, zaburzenia widzenia i słuchu. Uszkodzenie mózgu może powodować trudności w uczeniu się, i upośledzenie procesów poznawczych. Według fundacji March of Dimes corocznie w USA rodzi się około 40000 dzieci z uszkodzeniami spowodowanymi spożywaniem alkoholu przez matkę podczas ciąży.

Specjaliści wyodrębnili również inny problem zwany nadużywaniem alkoholu - nie jest on równoznaczny z chorobą alkoholową. Osoby nadużywające nie odczuwają silnej potrzeby spożycia alkoholu, utraty kontroli ani uzależnienia fizycznego. Jednak i u tych osób mogą również wystąpić pewne objawy i skutki nadmiernego spożycia alkoholu. Nadmiernego spożycie pociąga za sobą występowanie pewnych powtarzających się zachowań, jak niewywiązanie się z powierzonych obowiązków zawodowych, szkolnych czy domowych lub powtarzające się kolizje z prawem, na przykład w wyniku prowadzenia samochodu pod wpływem alkoholu. Według NIAAA, uzależnienie od alkoholu lub problemy alkoholowe częściej występują u mężczyzn niż u kobiet. Problem alkoholowy jest najbardziej powszechny wśród młodych osób w wieku 18 – 29 lat, a najrzadziej dotyka osoby powyżej 65. roku życia.


Badania

Nie istnieją oznaczenia laboratoryjne pozwalające na definitywne wykrycie choroby alkoholowej. Nadużywanie i uzależnienie rozpoznawane jest przede wszystkim w wyniku badań przesiewowych. Kwestionariusze stosowane w tym celu zostały starannie opracowane i przetestowane w wielu programach badawczych. Jest ich wiele i różnią się miedzy sobą, niektóre zawierają tylko jedno pytanie – przez ile dni w ciągu poprzedniego roku pacjent nadużywał alkoholu (powyżej 5 jednostek u mężczyzn i 4 u kobiet). Popularnym testem na alkoholizm jest 25-pytaniowy test MAST (Michigan Alcohol Screening Test) oraz jego skrócone wersje BMAST (10 pytań) i SMAST (13 pytań). Inne testy to dziesięciopytaniowy AUDIT (Alcohol USE Disorders Identification Test) oraz czteropytaniowy CAGE.

W teście CAGE pacjent musi odpowiedzieć, czy kiedykolwiek uważał, że powinien ograniczyć picie, był zły na osoby zwracające mu uwagę na nadmierne spożycie alkoholu, czuł się winny z powodu picia lub zaczynał dzień od alkoholu, aby złagodzić skutki kaca. Dla ciężarnych opracowano test T-ACE, który zawiera trzy pytania z testu CAGE oraz dodatkowe pytanie dotyczące tolerancji na alkohol „Czy ostatnio potrzebujesz wypić więcej alkoholu, żeby się upić?”. Opracowano również dodatkowe badania przesiewowe dla szczególnych grup wiekowych, takich jak nastolatki czy osoby starsze. W Polsce również przeprowadza się podobne badania ankietowe.

Badania laboratoryjne można wykonać jako wspomaganie wykrycia przewlekłych i/lub nawracających okresów nadmiernego spożywania alkoholu u osób, które temu zaprzeczają oraz w celu oceny pracy narządów wewnętrznych. Badania te to między innymi:

  • gamma-glutamylo transferaza (GGT) - jest to enzym wątrobowy, którego aktywność wzrasta w wyniku spożywania znacznych ilości alkoholu, ale także w innych stanach klinicznych mających wpływ na pracę wątroby
  • średnia objętość krwinek czerwonych (MCV) - jest to badanie mające na celu oznaczenie wielkości czerwonych krwinek, zazwyczaj wykonywane w ramach morfologii krwi. Wartość MCV może wzrastać z czasem u osób poważnie nadużywających alkoholu lecz również w innych stanach klinicznych
  • panel metaboliczny lub wątrobowy - są to grupy badań mające na celu ocenę pracy wątroby i innych narządów wewnętrznych
  • oznaczenie stężenia magnezu - z powodu niewystarczającego poboru ze spożywanych pokarmów, u alkoholików stężenie magnezu we krwi może być obniżone.
  • oznaczenie kwasu foliowego i witaminy B12 – u  osób nadużywających alkoholu wchłaniane są mniejsze ilości witaminy B12 i folianów, a większe ilości są wydalane przez nerki.
  • oznaczenie transferyny ubogowęglowodanowej (CDT) - jest to cząsteczka biorąca udział w transporcie żelaza w krwi. Oznaczenie CDT jest nowym badaniem, które czasami wykonuje się jako wspomaganie wykrycia nadużywania alkoholu.
  • przesiewowe badania toksykologiczne lub oznaczenie stężenie alkoholu (etanolu) we krwi można wykorzystać w celu ustalenia czy pacjent ostatnio spożywał alkohol, jednak testy te nie stanowią o rozpoznaniu alkoholizmu.

Leczenie

Podobnie jak w przypadku wielu innych chorób przewlekłych, alkoholizmu nie można wyleczyć, lecz istnieje wiele metod leczenia wspomagających zachowanie trzeźwości.

Leczenie zazwyczaj opiera się na doradztwie i uczestnictwie w grupach wsparcia. Pacjent musi zdać sobie sprawę ze swoich problemów alkoholowych i mieć silną chęć zerwania z nałogiem. Po podjęciu decyzji pacjent może podjąć rehabilitację w zamkniętym centrum terapii, w którym otrzyma wsparcie ze strony psychologów i fachową pomoc w pokonaniu pierwszych objawów odstawienia. U niektórych pacjentów stosuje się krótkotrwałe leczenie farmakologiczne, na przykład benzodiazepinami, co ma na celu złagodzenie objawów uzależnienia alkoholowego. Amerykańska agencja do spraw żywności i leków (FDA) zaakceptowała trzy leki mające pomóc pacjentom wytrwać w trzeźwości: disulfiram (Antabuse), naltrekson (ReVia) oraz akamprozat (Campral). Przepisuje się je pacjentom, którzy wyrazili wolę powstrzymania się od alkoholu, lecz potrzebują wsparcia. Disulfiram powoduje nieprzyjemne objawy takie jak nudności, wymioty i uderzenia gorąca, nawet w przypadku spożycia niewielkich ilości alkoholu. Naltrekson nie dopuszcza do wystąpienia ekstazy właściwej dla upojenia alkoholowego i może również wywołać objawy odstawienia u osób uzależnionych od opiatów. Akomprozat pomaga zmniejszyć chęć na alkohol. Wszystkie powyższe leki należy stosować przy równoczesnej psychoterapii.

Pytania i odpowiedzi

Czy istnieje badanie pozwalające rozpoznać chorobę alkoholową?

Nie istnieje jedno badanie pozwalające rozpoznać chorobę alkoholową, jak również nie ma jednego rodzaju terapii czy też leku pozwalającego na bezpowrotne wyleczenie alkoholizmu u wszystkich uzależnionych. Jest to skomplikowany proces i u dużej grupy pacjentów osiągnięcie stanu trwałej trzeźwości wymaga wielu prób. Pewne uszkodzenia wątroby i innych narządów wewnętrznych są odwracalne, lecz niektóre mogą być trwałe. Wytrwanie w trzeźwości i leczenie powikłań spowodowanych alkoholem wymaga długotrwałej współpracy pacjenta i lekarza. W Polsce istnieje szereg ośrodków zajmujących się leczeniem alkoholizmu jak np. Instytut Psychoneurologiczny w Warszawie czy sieć poradni. Istnieją tez grupy wsparcia Anonimowych Alkoholików (AA), które stanowią pomoc w zerwaniu z nałogiem.