ACTH

Ostatnia weryfikacja:
9.13.2021
Oficjalna Nazwa

Hormon adrenokortykotropowy

Inne Nazwy

Kortykotropina

Powiązane badania
SPIS TREŚCI

W skrócie

W jakim celu badanie jest wykonywane?

Badanie jest przydatne w diagnostyce chorób przysadki mózgowej i nadnerczy, takich jak zespół Cushinga, choroba Cushinga, choroba Addisona, guzy nadnerczy, guzy przysadki mózgowej.

Kiedy badanie jest wykonywane?

Badanie jest wykonywane u pacjentów, u których występują objawy związane z nadmierną bądź niedostateczną syntezą kortyzolu lub kiedy lekarz podejrzewa zaburzenia hormonalne spowodowane zaburzeniami funkcji przysadki lub nadnerczy.

Jak się pobiera próbkę do badania?

Próbka krwi pobierana jest z żyły łokciowej.

Czy do badania trzeba się przygotować?

Lekarz może wydać zlecenie wykonania badania na czczo (ostatni posiłek zjedzony poprzedniego wieczora). Krew pobiera się zazwyczaj około godziny 8 rano.

Informacja o próbce

Co się oznacza?

Badanie polega na oznaczeniu stężenia hormonu adrenokortykotropowego (ACTH) we krwi. ACTH jest hormonem, który stymuluje produkcję kortyzolu. Kortyzol jest ważnym hormonem regulującym ciśnienie krwi, metabolizm glukozy, białek i tłuszczów, hamującym odpowiedź układu immunologicznego. Stężenie ACTH we krwi wzrasta gdy poziom kortyzolu jest niski, a obniża się, gdy poziom kortyzolu jest wysoki.  
ACTH jest hormonem, produkowanym przez przysadkę mózgową - gruczole znajdującym się poniżej półkul mózgowych. Jest ona częścią układu endokrynnego (wewnątrzwydzielniczego) - swoistej sieci gruczołów produkujących hormony, które wpływając na narządy, tkanki i inne gruczoły, wspomagają ich pracę.  
Kiedy stężenie kortyzolu we krwi spada, podwzgórze produkuje hormon uwalniający kortykotropinę (CRH). Hormon ten stymuluje wytwarzanie ACTH przez przysadkę, co z kolei prowadzi do stymulacji wytwarzania kortyzolu przez nadnercza (niewielkie narządy umiejscowione nad nerkami).  
W stanach klinicznych mających wpływ na przysadkę lub nadnercza może dochodzić do podwyższenia lub spadku stężenia ACTH i kortyzolu oraz zakłócenia ich regulacji. Może to powodować wystąpienie objawów związanych z nadmiarem lub niedoborem kortyzolu. Niektóre guzy niezwiązane z przysadką, takie jak guzy płuca, mogą również powodować wzrost stężenia kortyzolu, ponieważ wytwarzają ACTH.

Artykuły zamieszczone w dziale Laboratorium dostarczą Ci ogólnych informacji na temat obróbki pobranej krwi, wymazu z gardła oraz krwiodawstwa i krwiolecznictwa.

Badanie

W jakich przypadkach badanie jest wykonywane?

Stężenie ACTH we krwi oznacza się w celu rozpoznania i oceny przebiegu chorób związanych z nadmiernym bądź niedostatecznym stężeniem kortyzolu. Do tych chorób zaliczamy:

  • chorobę Cushinga: zwiększone stężenie kortyzolu jest wynikiem produkcji ACTH przez guz przysadki mózgowej (zazwyczaj jest to guz łagodny)
  • zespół Cushinga: to pojęcie odnosi się ogólnie do objawów związanych z nadmiernym stężeniem kortyzolu. Oprócz choroby Cushinga, zespół Cushinga może być spowodowany guzem nadnercza, hiperplazją kory nadnerczy (przerostem komórek nadnerczy), stosowaniem leków steroidowych lub syntezą ACTH przez guz, inny niż guz przysadki mózgowej np. zlokalizowany w płucach.            
  • chorobę Addisona, czyli pierwotną niedoczynność nadnerczy: niedostateczna produkcja kortyzolu spowodowana uszkodzeniem nadnerczy.        
  • wtórną niedoczynność nadnerczy: niedostateczna produkcja kortyzolu, spowodowana zaburzeniem funkcji przysadki mózgowej.            
  • niedoczynność przysadki mózgowej: zaburzenie lub uszkodzenie, które prowadzi do częściowej lub całkowitej utraty zdolności syntezy hormonów przez przysadkę mózgową - włączając syntezę ACTH.      

Jednoczesny pomiar stężenia ACTH i kortyzolu może być pomocny w rozróżnieniu niektórych z tych chorób, ponieważ zmiany stężenia ACTH i kortyzolu zwykle zachodzą w przeciwnych kierunkach.     do góry

W jakich przypadkach badanie jest zlecane?

Badanie zlecane jest gdy u pacjenta występują objawy związane z nadmiernym lub niedostatecznym poziomem kortyzolu.
Nadmierny poziom kortyzolu często wywołuje takie objawy i zmiany w badaniach laboratoryjnych jak:

  • otyłość (zwłaszcza centralna, gdy nie dotyczy kończyn górnych i dolnych),
  • okrągła twarz,
  • słaba i cienka skóra,
  • purpurowe rozstępy na brzuchu,
  • osłabienie mięśni,
  • trądzik,
  • nadmierne owłosienie całego ciała,
  • nadciśnienie tętnicze,
  • niskie stężenie potasu,
  • wysokie stężenie wodorowęglanów,
  • wysokie stężenie glukozy (lub nawet cukrzyca).

Pacjenci, u których występuje niedostateczna synteza kortyzolu mogą mieć następujące objawy i zmiany w badaniach laboratoryjnych:

  • osłabienie mięśni,
  • zmęczenie,
  • utrata masy ciała,
  • ciemne zabarwienie skóry (nawet w miejscach nie narażonych na promieniowanie słoneczne),
  • utrata apetytu,
  • niskie ciśnienie krwi,
  • niskie stężenie glukozy,
  • niskie stężenie sodu,
  • duże stężenie potasu i wapnia.

Objawy sugerujące niedoczynność przysadki mózgowej:

  • to utrata apetytu,
  • zmęczenie,
  • nieregularne cykle miesiączkowe,
  • hipogonadyzm (niskie stężenia hormonów płciowych u mężczyzn),
  • obniżony popęd seksualny,
  • częste oddawanie moczu w nocy,
  • utrata masy ciała.

U pacjenta z niedoczynnością przysadki mózgowej spowodowanej obecnością guza (zazwyczaj łagodnego), mogą występować objawy związane z uciskiem guza na sąsiadujące komórki i nerwy. Guz może uciskać na nerwy odpowiedzialne za proces widzenia co może być przyczyną "widzenia lunetowego" (zawężanie pola widzenia), ubytków w polu widzenia, podwójnego widzenia oraz zmiany charakteru dotychczasowych bólów głowy.

Co oznacza wynik?

W tabeli poniżej przedstawiono najczęstsze układy stężeń ACTH i kortyzolu obserwowane w różnych chorobach dotyczących nadnerczy i przysadki.

Zmiany stężenia ACTH i kortyzolu są zazwyczaj oceniane razem, jak pokazano w tabeli powyżej. Podwyższony poziom ACTH może wskazywać na chorobę Cushinga, chorobę Addisona lub ektopową produkcję ACTH. Obniżony poziom ACTH może wynikać z obecności guza nadnercza, stosowania leków steroidowych lub niedoczynności przysadki mózgowej.
W niektórych przypadkach nie można jednoznacznie zinterpretować wyników. Zarówno stężenia ACTH, jak i kortyzolu wahają się w ciągu doby. Zwykle ACTH występuje w najwyższych stężeniach rano, zaś w nocy jego stężenie jest najniższe. Takie wydzielanie pobudza produkcję kortyzolu w podobnym rytmie dobowym, ale z przesunięciem czasowym. Choroby wpływające na produkcję ACTH i kortyzolu, często zaburzają opisaną dobową zmienność ich wydzielania.

Uwaga

Dla wielu oznaczeń nie ustalono standardowych zakresów referencyjnych. Ze względu na to, że wartości te zależą od wielu czynników takich jak: wiek, płeć, badana populacja, metoda oznaczenia, wyniki przedstawione jako wartości liczbowe mają różne znaczenie w różnych laboratoriach. Wynik powinien zawierać zakres referencyjny dla konkretnego oznaczenia. Lab Tests Online zaleca, aby pacjent przedyskutował wyniki testu z lekarzem. Dodatkowe informacje na temat zakresów referencyjnych są dostępne w artykule:

Przedziały referencyjne i ich znaczenie.
Co jeszcze należy wiedzieć?

Badanie stężenia kortyzolu po podaniu pewnych leków jest pomocne w wyjaśnieniu obrazu klinicznego i pozwala lekarzowi postawić właściwa diagnozę. Najczęściej stosowanymi lekami jest cortrosyn (cosyntropina - syntetyczna postać ACTH) do testu stymulacji oraz deksametazon, używany w teście hamowania.

  • Cortrosyn, podobnie jak ACTH, pobudza nadnercza do syntezy kortyzolu. Jeśli poziom kortyzolu nie zwiększy się po podaniu cortrosynu, oznacza to niewydolność nadnerczy, która może występować w chorobie Addisona lub niedoczynności przysadki mózgowej.
  • Deksametazon jest bardzo silnym lekiem, który działa podobnie jak kortyzol. U zdrowych ludzi powinien zahamować syntezę ACTH. Oceniając zdolność hamowania syntezy ACTH przez różne dawki deksametazonu, można odpowiedzieć na pytanie, czy pacjent ma zespół Cushinga, a także ustalić jego przyczynę.

Czasami używane są inne leki stymulujące lub obniżające syntezę kortyzolu, takie jak insulina, hormon uwalniający kortykotropinę i metapiron.
Substancje, które mogą wywołać wzrost stężenia ACTH, to amfetamina, insulina, lewodopa, metoklopramid i RU486.

Do leków wywołujących spadek stężenia ACTH zaliczamy deksametazon oraz inne leki działające podobnie do kortyzolu (prednizon, hydrokortyzon, prednizolon i metyloprednizolon) oraz octan megestrolu.
Wydzielanie ACTH może zwiększać się w stresie.
ACTH jest także stosowane jako lek w terapii stwardnienia rozsianego.

Pytania i odpowiedzi

1. Jaka jest różnica pomiędzy chorobą Cushinga a zespołem Cushinga?

Choroba Cushinga jest wynikiem nadmiernego pobudzania nadnerczy przez ACTH produkowanego przez guz przysadki mózgowej (zwykle łagodny). Zespół Cushinga odnosi się do takich samych objawów, niezależnie od wywołującej go przyczyny. Może być również wywołany na skutek przyjmowania hormonów steroidowych (często stosowanych w leczeniu nowotworów złośliwych lub chorób autoimmunizacyjnych), przez guzy nadnerczy, a także przez inne nowotwory produkujące ACTH (najczęściej nowotwory płuc).


2. Co to jest choroba Addisona?

Choroba Addisona to inna nazwa pierwotnej niedoczynności nadnerczy, którą rozpoznaje się gdy kora nadnerczy jest uszkodzona bądź zniszczona i nie produkuje kortyzolu i innych steroidów nadnerczowych, głównie aldosteronu.


3. Lekarz powiedział mi, że przyczyną podwyższonego poziomu ACTH nie jest u mnie przysadka mózgowa? O co chodzi?

Produkcję ACTH przez inny narząd niż przysadka mózgowa nazywa się ektopową produkcją ACTH. Oznacza to, że ACTH jest wydzielane przez różne guzy, zwykle (ale nie zawsze) są to nowotwory płuc. Jest to przyczyną zespołu Cushinga i wtedy lekarz może podejrzewać nowotwór.

Program Profilaktyka 40 Plus - dowiedz się więcej

ACTH

Ostatnia weryfikacja:
9.13.2021