Insulina jest hormonem wytwarzanym przez komórki beta w trzustce. Niewielkie ilości insuliny uwalniane do krwi po każdym posiłku pomagają transportować glukozę do komórek, gdzie jest wykorzystywana jako źródło energii. Insulina wraz z glukagonem, innym hormonem uwalnianym przez trzustkę, są odpowiedzialne za utrzymanie  homeostazy glukozy we krwi.

Insulinooporność oznacza obniżoną wrażliwość tkanek, szczególnie mięśni i tkanki tłuszczowej, na działanie insuliny. Ponieważ glukoza jest niezbędna do przeżycia komórek, organizm kompensuje insulinooporność wytwarzaniem większych ilości insuliny. Skutkiem jest nadmiar insuliny we krwi (hiperinsulinemia) i nadmierna stymulacja tych tkanek, które pozostają wrażliwe na działanie hormonu. Z czasem proces ten prowadzi do szkodliwego dla zdrowia zaburzenia równowagi między glukozą a insuliną. W większości przypadków u osób z opornością na insulinę nie dochodzi do rozwoju cukrzycy jednak czasem wydolność trzustki nie jest wystarczająca, stężenie glukozy we krwi wzrasta prowadząc do rozwoju cukrzycy typu 2.

Hiperinsulinemia i insulinooporność mogą zaburzyć metabolizm tłuszczów w organizmie, znacznie zwiększając poziom triglicerydów i małych gęstych lipoprotein LDL (sdLDL) we krwi, a zmniejszając stężenie HDL (lipoprotein o wysokiej gęstości, tzw. "dobrego cholesterolu"). Mogą też zwiększać ryzyko zakrzepicy, powodować zmiany zapalne i zwiększać retencję (zatrzymywanie w organizmie) sodu, co prowadzi do podwyższenia ciśnienia tętniczego.

Insulinooporność nie jest jednostką chorobową, ale wiąże się m.in. z chorobami sercowo-naczyniowymi, nadciśnieniem tętniczym, cukrzycą typu 2., otyłością i niealkoholowym stłuszczeniem wątroby. Występowanie insulinooporności może być wynikiem predyspozycji genetycznych. Część naukowców uważa, że insulinooporność może też mieć związek z niektórymi nowotworami. Niestety mechanizmy tych zależności nie zostały jeszcze dobrze poznane. Trzeba pamiętać, że u wielu osób chorych na wymienione choroby insulinooporność nie występuje, a wiele osób z insulinoopornością nigdy na nie zachoruje. Niemniej jednak opisano zależności między insulinoopornością a wymienionymi chorobami. Choroby te często występują łącznie i przypuszcza się, że insulinooporność może przyczynić się do ich rozwoju oraz zaostrzyć ich przebieg.
Opisując niektóre nieprawidłowości związane z opornością na insulinę i uznawane za czynniki ryzyka chorób, używa się czasem określeń "zespół metaboliczny "lub "zespół insulinooporności". Terminy te stosowane są zamiennie, chociaż zespół metaboliczny jest określeniem węższym niż zespół insulinooporności. Cechami charakterystycznymi zespołu metabolicznego, które muszą wystąpić jednocześnie  są: podwyższone stężenie glukozy na czczo, podwyższone stężenie triglicerydów, obniżone stężenie cholesterolu HDL, nadciśnienie tętnicze.

Ogólnoświatowe wysiłki zmierzają do zidentyfikowania osób, początkowo otyłych i prowadzących siedzący tryb życia, u których dochodzi do zaburzeń lipidowych i upośledzenia metabolizmu glukozy. Celem jest uświadomienie im ryzyka rozwoju chorób sercowo-naczyniowych i/lub cukrzycy typu 2. i wprowadzenie zmian stylu życia, które to ryzyko zmniejszają. Otyłość i siedzący tryb życia zwiększają insulinooporność, a wysiłek fizyczny uwrażliwia tkanki na insulinę, dlatego też rozpoznanie i leczenie zespołu metabolicznego pozwala zmniejszyć insulinooporność. Termin  "zespół insulinooporności" jest szerszy: intencją badaczy, którzy go wprowadzili było zdefiniowanie i stworzenie listy chorób, których związek z opornością na insulinę i hiperinsulinemią został udowodniony w badaniach.

‍

Większość pacjentów z insulinoopornością nie ma żadnych objawów i nie wie o rozwijającym się zaburzeniu. Najczęściej organizm radzi sobie z wytworzeniem większych ilości insuliny, a skutki tego zaburzenia są subtelne, zauważalne dopiero po latach. Kiedy produkcja insuliny zaczyna być niewystarczająca, powstaje hiperglikemia (podwyższone stężenie glukozy we krwi), w przebiegu której może dochodzić do uszkodzenia naczyń krwionośnych wielu narządów, w tym nerek. Z czasem hiperglikemia narasta i rozwija się cukrzyca typu 2., która może prowadzić do uszkodzenia narządów. Przewlekła hiperinsulinemia prowadzi  do zwiększenia sztywności tętnic , nadciśnienia tętniczego, zwiększonego ryzyka  powstawania zakrzepów w tętnicach, podwyższonego poziomu kwasu moczowego we krwi (klasyczny objaw zespołu metabolicznego),  występowania PCOS (zespołu policystycznych jajników),  może powodować zaburzenia miesiączkowania a nawet może być przyczyną  niepłodności u kobiet.

Zaburzona gospodarka lipidowa w organizmie, zwiększa ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych.

U około 25% dorosłych Amerykanów występuje zespół metaboliczny ale insulinooporność rozwija się u nich w okresie dzieciństwa i doprowadza do zaburzeń metabolicznych w okresie młodzieńczym. U około 6-39% nastolatków z nadwagą lub otyłością  stwierdza się występowanie zespołu metabolicznego. U takich dzieci nawet przed ukończeniem 10 roku życia  mogą  występować : cukrzyca, podwyższone poziomy triglicerydów, obniżony poziom cholesterolu HDL, wysokie ciśnienie tętnicze, podwyższone stężenie kwasu moczowego, zmiany skórne, a u dziewczynek PCOS.

Nie ma jednego badania, które pozwoliłoby bezpośrednio zmierzyć insulinooporność. Lekarz bierze pod uwagę cały obraz kliniczny i może podejrzewać oporność na insulinę, jeśli pacjent ma podwyższone stężenie glukozy, triglicerydów i LDL, a obniżone stężenie HDL. Do najczęściej zlecanych badań laboratoryjnych należą:

• glukoza - zwykle oznaczana na czczo, ale w niektórych przypadkach wykonuje się też test tolerancji glukozy (oznaczenie wykonuje się przed i w określonym czasie po obciążeniu glukozą). Celem badania jest ocena, czy pacjent ma upośledzoną reakcję na glukozę. Te badania umożliwiają rozpoznanie stanu przedcukrzycowego lub występowania cukrzycy.
• profil lipidowy - stężenie HDL, LDL, triglicerydów i całkowitego cholesterolu. Znacznie podwyższone stężenie triglicerydów może stanowić wskazanie do bezpośredniego oznaczenia LDL.
• Jednym ze sposobów określania insulinooporności jest wskaźnik HOMA-IR (Homeostasis Model Assessment). Współczynnik innsulinooporności oblicza się wg wzoru:
  
  HOMA-IR = insulinemia na czczo (mU/ml) × glikemia na czczo (mmol/l)/ 22,5.
  
  Wartość tego współczynnika w warunkach fizjologicznych wynosi 1,0, wyższe wartości przemawiają za insulinoopornoscią.

Następujące badania laboratoryjne mogą pomóc w ocenie inulinooporności i dostarczają dodatkowych informacji:

• insulina – stężenie insuliny na czczo jest zmienne, ale u osób ze znaczną insulinoopornością jest zwykle podwyższone.
• hs-CRP - badanie pozwala wykryć stan zapalny o niewielkim nasileniu i może być wykonane w ramach oceny ryzyka choroby niedokrwiennej serca. W insulinooporności stężenie może być podwyższone.
• Aminotransferaza alaninowa (ALT)—nie-alkoholowe stłuszczenie wątroby  (NAFL) często występuje u osób z zespołem metabolicznym. Podwyższona aktywność ALT sugeruje uszkodzenie wątroby.  Większą czułość dla rozpoznania NAFL wykazuje jednak badanie ultrasonograficzne niż oznaczenie ALT
• Kwas moczowy w surowicy – podwyższone stężenie może wskazywać na obecność dny moczanowej.
• Testosteron— podwyższone stężenie całkowitego testosteronu wskazuje na możliwość wystąpienia u kobiet  PCOS.
• sdLDL - badanie mierzy liczbę cząsteczek małych gęstych LDL (lipoprotein o małej gęstości). Test ten zleca się rzadko, ale sdLDL można oznaczyć w ramach badania podfrakcji lipoprotein.
• test tolerancji insuliny - badanie służy do oceny insulinowrażliwości na podstawie reakcji na podaną dożylnie insulinę. W niektórych sytuacjach można oczekiwać zwiększonej wrażliwości na podaną insulinę, w przypadku zaburzeń wydzielania hormonów o działaniu antagonistycznym w stosunku do insuliny, a także u osób z cukrzycą powikłaną neuropatią obwodową. Należy pamiętać, że test niesie ze sobą ryzyko hipoglikemii, dlatego wskazane jest przeprowadzenie go po ocenie insulinowrażliwości.

W badaniach naukowych insulinooporność ocenia się za pomocą specjalistycznych testów hamowania insuliny, nie są to jednak badania wykonywane rutynowo.

‍

Leczenie insulinooporności rozpoczyna się od zmiany diety i stylu życia. Amerykańskie Towarzystwo Diabetologiczne (American Diabetes Association, ADA) zaleca uzyskanie prawidłowej masy ciała, regularny wysiłek fizyczny o umiarkowanej intensywności i zwiększenie zawartości błonnika w diecie, aby obniżyć stężenie insuliny we krwi i zwiększyć wrażliwość organizmu na działanie hormonu. Obniżenie masy ciała i wysiłek fizyczny mogą:

• obniżyć ciśnienie tętnicze
• zwiększyć wrażliwość na insulinę
• obniżyć stężenie triglicerydów i LDL
• podwyższyć stężenie HDL (regularny wysiłek fizyczny).

Pacjenci z insulinoopornością powinni wspólnie z lekarzem i innymi specjalistami, np. dietetykiem, ustalić indywidualny plan leczenia i monitorować jego skuteczność. Jeśli u pacjenta występują choroby związane z insulinoopornością, może być wskazane leczenie farmakologiczne mające na celu obniżenie ciśnienia krwi, w cukrycy- leczenie metforminą oraz ewentualnie statynami w celu obniżenia poziomu cholesterolu LDL.

‍

Jakie są przyczyny insulinooporności?

Przyczyny oporności na insulinę nie są do końca poznane. Częściowo za insulinooporność odpowiadają czynniki genetyczne, m.in. pochodzenie etniczne, częściowo styl życia (zbyt obfita dieta i brak ruchu).

‍

Na stronie:

Testy:

Insulina
‍Glukoza
‍Profil lipidowy
‍Białko -reaktywne (CRP)
‍Testosteron
‍Kwas moczowy

‍

Choroby:

Choroby sercowo -naczyniowe
‍Cukrzyca
‍Zespół metaboliczny
‍Zespół policystycznych jajników (PCOS)

‍

Artykuły:

Masz cukrzycę?Przygotuj się do badań laboratoryjnych

‍

Linki do stron obcojęzycznych:

NIDDK: Insulin Resistance and Pre-Diabetes
‍FamilyDoctor.org: Insulin Resistance
‍CDC: The Insulin Resistance-Diabetes Connection
‍CDC: Overweight and Obesity

‍