Co to jest?
Tarczyca jest małym gruczołem wydzielania wewnętrznego, kształtem przypominającym motyla, położonym w przednio-dolnej części szyi. Gruczoł ten Pełni bardzo ważną rolę w regulacji metabolizmu, w tym szybkości zużycia energii w organizmie. Regulacja ta odbywa się za pośrednictwem hormonów (tyroksyny -T4 i trójjodotyroniny -T3) wytwarzanych przez tarczycę; są to związki chemiczne, które z krwią krążą w całym organizmie. Hormony tarczycy informują komórki, jak szybko mają zużywać energię i wytwarzać białka. Tarczyca wytwarza też kalcytoninę- hormon, który uczestniczy w kontroli stężenia wapnia we krwi, hamując proces resorpcji kości i zwiększając wydalanie wapnia z moczem.
Stężenie T4 i T3 w organizmie regulowany jest przez skomplikowany układ sprzężeń zwrotnych. Kiedy stężenie tych hormonów we krwi spada, podwzgórze (narząd zlokalizowany w mózgu) wydziela tyreoliberynę (hormon uwalniający tyreotropinę, TRH), która pobudza przysadkę (niewielki gruczoł położony poniżej podwzgórza, prawie w centralnej części czaszki) do produkcji TSH (hormonu tyreotropowego). TSH stymuluje wytwarzanie i uwalnianie hormonów tarczycy. Przy wystarczającym stężeniu hormonów tarczycy we krwi wydzielanie TSH spada.
Większość T4 w tarczycy jest związana z białkiem zwanym tyreoglobuliną. W razie potrzeby tarczyca wytwarza większe ilości T4 i/lub uwalnia część zapasów do naczyń krwionośnych. We krwi większość T4 wiąże się z białkiem zwanym globuliną wiążącą tyroksynę (TBG) i pozostaje nieaktywna. Za regulację metabolizmu odpowiada głównie T3. T3 powstaje z T4. Przekształcenie T4 w T3 odbywa się w wątrobie i wielu innych tkankach.
Objawy
Najczęstsze choroby tarczycy
Choroby tarczycy są głównymi stanami wpływającymi na ilość wytwarzanych hormonów. Niektóre z tych chorób powodują niedostateczną produkcję hormonów (niedoczynność tarczycy) i spowolnienie czynności organizmu, co objawia się wzrostem masy ciała, suchą skórą, zaparciami, nietolerancją zimna, obrzękami skóry, wypadaniem włosów, zmęczeniem i zaburzeniami miesiączkowania u kobiet. Ciężka nieleczona niedoczynność tarczycy, zwana obrzękiem śluzowatym, może prowadzić do niewydolności serca, napadów drgawek i śpiączki. Niedoczynność tarczycy u dzieci może hamować wzrost i opóźniać dojrzewanie płciowe. U niemowląt może powodować upośledzenie umysłowe. Z tego względu testy w kierunku niedoczynności tarczycy wykonuje się w Polsce w ramach badań przesiewowych u noworodków. Wcześnie wykryta niedoczynność tarczycy dobrze poddaje się leczeniu i nie powoduje wielu szkód w organizmie.
Jeśli choroba tarczycy powoduje nadmierne wytwarzanie hormonów (nadczynność tarczycy), wynikiem jest przyspieszenie funkcji życiowych. Do objawów należy przyspieszenie akcji serca, niepokój, utrata wagi, bezsenność, drżenie rąk, osłabienie i czasami biegunka. Okolica oczu może być opuchnięta, spojówki suche i podrażnione; czasem może pojawić się wytrzeszcz oczu, nadwrażliwość na światło i zaburzenia widzenia. Z powodu upośledzonej ruchomości gałek ocznych pacjent może wyglądać, jakby intensywnie patrzył się w jeden punkt.
Podwyższone stężenie kalcytoniny występuje w dwóch rzadkich chorobach: w raku rdzeniastym tarczycy i w łagodnym przeroście komórek C. Nadmiar kalcytoniny może wywołać przewlekłą biegunkę.
Choroby tarczycy często powodują powiększenie gruczołu i powstawanie pojedynczych lub mnogich guzków. Znaczne powiększenie gruczołu widoczne jako uwypuklenie na szyi zwane jest wolem. Czasem wole może być bolesne i wywoływać uczucie krztuszenia się lub trudności w połykaniu.
Choroba Gravesa i Basedowa - najczęstsza przyczyna nadczynności tarczycy. Jest to przewlekła choroba, w której układ odpornościowy pacjenta wytwarza przeciwciała atakujące tarczycę, powodujące jej stan zapalny, uszkodzenie narządu i pobudzające wytwarzanie hormonów.
Choroba Hashimoto - najczęstsza przyczyna niedoczynności. Podobnie jak choroba Gravesa i Basedowa, jest to zaburzenie autoimmunizacyjne, związane z wytwarzaniem przeciwciał, które powodują stan zapalny i niszczą tarczycę. Jednak w tej chorobie wytwarzanie hormonów tarczycy jest obniżone.
Rak tarczycy - występuje stosunkowo rzadko. Wyróżniamy cztery główne rodzaje raka tarczycy: brodawkowaty, pęcherzykowy, anaplastyczny i rdzeniasty. Ok. 60-70% przypadków raka tarczycy to rak brodawkowaty, częstszy u kobiet i u osób młodych. Kolejne 15% stanowi rak pęcherzykowy, bardziej inwazyjny, częstszy u starszych kobiet. Rak anaplastyczny, także spotykany u starszych kobiet, występuje u 5% chorych na raka tarczycy; jest agresywny i trudny do leczenia. Rak rdzeniasty tarczycy rozwija się z komórek C, rozproszonych w całym gruczole. Rak rdzeniasty wytwarza kalcytoninę i może występować razem z innymi nowotworami gruczołów dokrewnych w zespole mnogiej gruczolakowatości wewnątrzwydzielniczej. Ten rodzaj nowotworu również może być trudny do leczenia, jeśli rozprzestrzeni się poza tarczycę.
Guzki tarczycy - guzek jest to niewielkie zgrubienie tarczycy. Guzek może być lity lub torbielowaty (wypełniony płynem). Aż 4% kobiet i 1% mężczyzn ma jeden lub kilka guzków - w większości są to zmiany nieszkodliwe. Niekiedy jednak spotyka się guzki nowotworowe, które trzeba leczyć.
Zapalenie tarczycy - stan zapalny może być związany zarówno z nadczynnością, jak i z niedoczynnością tarczycy. Może być bolesny (jak przy zapaleniu gardła) lub bezbolesny. Zapalenie tarczycy może być spowodowane procesem autoimmunizacyjnym, zakażeniem, ekspozycją na substancje chemiczne toksyczne dla tarczycy lub może być idiopatyczne (o nieznanej przyczynie). Zależnie od przyczyny, może być ostre i ustępujące lub przewlekłe.
Wole - jest to widoczne powiększenie tarczycy. W przeszłości stosunkowo często wole spowodowane było niedoborem jodu w diecie. Jod jest składnikiem niezbędnym w procesie wytwarzania hormonów tarczycy. W wyniku dodawania do soli kuchennej (sól jodowana) występowanie wola z niedoboru jodu znacznie w Polsce spadło. W innych częściach świata jest to jednak wciąż zjawisko częste, w niektórych krajach niedobór jodu jest najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy.
Wszystkie wymienione wyżej choroby także mogą być przyczyną wola. Wole może uciskać na życiowo ważne narządy szyi, m.in. tchawicę i przełyk, powodując zaburzenia oddychania i połykania.
Badania
BADANIA LABORATORYJNE
Zwykle pierwszym badaniem zlecanym w ocenie czynności tarczycy jest TSH. Jeśli stężenie TSH jest nieprawidłowe, lekarz zleca najczęściej oznaczenie stężenia tyroksyny całkowitej (TT4) lub wolnej (fT4), aby potwierdzić rozpoznanie. Można tez oznaczyć całkowitą lub wolną trójjodotyroninę (tT3, fT3).
- TSH - badanie wykonywane w celu wykrycia niedoczynności i nadczynności tarczycy, jako badanie przesiewowe noworodków w kierunku niedoczynności tarczycy oraz w celu kontroli skuteczności leczenia hormonami tarczycy.
- TT4 lub fT4 - badanie wykonywane w celu wykrycia niedoczynności i nadczynności tarczycy oraz jako badanie przesiewowe noworodków w kierunku niedoczynności tarczycy.
- TT3 lub fT3 - wykonywane w celu diagnostyki nadczynności tarczycy.
DODATKOWE BADANIA
- przeciwciała przeciwtarczycowe - pomocne w różnicowaniu zapaleń tarczycy i w rozpoznawaniu autoimmunizacyjnych chorób tego gruczołu.
- kalcytonina - badanie wykonywane w celu do wykrycia nadmiernego wytwarzania kalcytoniny.
BADANIA POZA LABORATORIUM
- Scyntygrafia tarczycy - w badaniu wykorzystuje się radioaktywne izotopy jodu lub technetu do zobrazowania nieprawidłowości gruczołu tarczowego i do oceny czynności różnych części tarczycy.
- Badanie ultrasonograficzne (USG) - pozwala lekarzowi ocenić, czy guzek jest lity, czy wypełniony płynem oraz określić wymiary tarczycy.
- Biopsja - często wykonuje się biopsję cienkoigłową, polegającą na nakłuciu tarczycy igłą i pobraniu komórek lub płynu z guzka albo z innego obszaru tarczycy, który lekarz chce ocenić; do umieszczenia igły w odpowiedniej pozycji wykorzystuje się USG.
Więcej informacji na stronie Radiologyinfo.org.
Leczenie
Leczenie zależy od przyczyny choroby i jej wpływu na stężenie hormonów tarczycy. W przypadku chorób prowadzących do nadczynności tarczycy leczenie może obejmować zniszczenie części lub całej tkanki gruczołu przy użyciu jodu radioaktywnego, podawanie leków przeciwtarczycowych lub zabieg chirurgiczny (usunięcie tarczycy). Czasem wykorzystuje się wszystkie trzy metody leczenia. Jeśli tarczyca zostanie zniszczona lub usunięta, pacjent będzie miał niedoczynność tarczycy wymagającą leczenia syntetycznymi hormonami.
W przypadku raka tarczycy leczenie zależy od rodzaju nowotworu i stopnia zaawansowania. Często usuwa się tarczycę w całości lub częściowo; może być wskazane leczenie jodem radioaktywnym i podawanie hormonów tarczycy. Rak brodawkowaty jest w większości przypadków stosunkowo łatwo wyleczalny, ale inne rodzaje raka mogą być trudniejsze w leczeniu. W niektórych przypadkach stosuje się radio- i chemioterapię przed i po chirurgicznym usunięciu tarczycy.
Leczenie wszystkich chorób przebiegających z niedoczynnością tarczycy polega zwykle na substytucyjnym podawaniu hormonów.
Pytania i odpowiedzi
Źródła
Linki do stron obcojęzycznych:
Hormone Health Network: Thyroid Disorders
American Thyroid Association: Patients & The Public – Thyroid Information
American Association of Clinical Endocrinologists: About Your Thyroid
KidsHealth: Thyroid Disease and Teens
MedlinePlus Medical Encyclodpedia: Thyroid Diseases
National Cancer Institute: Thyroid Cancer (PDQ®): Treatment
Thyroid Cancer Survivors' Association, Inc.