Lekarz prowadzący zleca badania krwi, a pobrana próbka zostaje wysłana do laboratorium. Czy zastanawiałeś się, kto otrzymuje tę próbkę i wykonuje zlecone badania?
W laboratorium pracują diagności laboratoryjni i technicy. Wielu diagnostów posiada specjalizację w zakresie medycznej diagnostyki laboratoryjnej, mikrobiologii, immunologii, rzadziej genetyki. Wprawdzie na ogół nie mają oni bezpośredniego kontaktu z pacjentem, jednak odgrywają istotną rolę w procesie opieki nad pacjentem szpitalnym i ambulatoryjnym. Pracownicy laboratorium odpowiadają za wykonanie badań w próbkach materiału biologicznego dostarczając informacji, które są bardzo istotne w wykrywaniu, rozpoznaniu, leczeniu i monitorowaniu przebiegu chorób.
Próbki, takie jak krew, mocz, płyny ustrojowe, tkanki czy kał, badane są przy użyciu specjalistycznego sprzętu i zaawansowanych technik pomiarowych. Pracownicy odpowiedzialni za wykonywanie badań laboratoryjnych pracują w laboratoriach szpitalnych, przychodniach, gabinetach lekarskich lub w odległych od punktu pobrania materiału biologicznego w laboratoriach referencyjnych. (Dalsze informacje dotyczące laboratoriów i wykonywanych przez nie pracy znajdują się w artykule Where Lab Tests Are Performed).
Pracownicy laboratorium wykonują badania, które mają wpływ na sposób dalszego leczenia pacjenta, kontynuację lub zmianę postępowania w przebiegu leczenia. Diagności laboratoryjni są odpowiednio wykształceni i szkoleni (w ramach podyplomowego kształcenia specjalizacyjnego) w zakresie wykonywanych czynności, a w wielu przypadkach muszą również posiadać określone uprawnienia. Pracownicy laboratoriów pełniący stanowiska kierownicze posiadają wieloletnie doświadczenie i odpowiednie wykształcenie, aby nadzorować badania wykonywane w laboratorium. Są również odpowiedzialni za przestrzeganie kontroli jakości oraz zarządzanie jakością.
Laboratoria kliniczne w USA podlegają władzom federalnym w ramach Clinical Laboratory Improvement Amendments (CLIA). Przepisy CLIA przegłosowane przez Kongres w 1988r. regulują standardy jakości badań laboratoryjnych, dzięki którym wyniki są dokładne, wiarygodne i wydawane w określonych ramach czasowych. Standardy obejmują również kształcenie i szkolenie pracowników laboratoryjnych, dzięki czemu pacjenci mogą mieć pewność, że próbki trafiają w ręce osób kompetentnych, które w odpowiedni sposób wykonają badania i wydadzą wiarygodne wyniki.
W artykule zawarto krótkie wyjaśnienie, czym zajmuje się dział analityki medycznej, perspektywy zawodowe dla pracowników laboratoriów i opis stanowisk, które zajmują. Na końcu artykułu podano odnośniki do programów edukacyjnych oraz baz danych ofert pracy.
ZADANIA I OBOWIĄZKI PRACOWNIKÓW LABORATORIUM
W laboratoriach klinicznych dostępnych jest wiele stanowisk, zależnych od wykształcenia oraz poziomu wiedzy akademickiej i technicznej. Wprawdzie na przestrzeni czasu terminologia uległa niewielkim zmianom, jednak kluczowe stanowiska to nadal dyrektor laboratorium, kierownik medyczny i administracyjny, diagnosta/technolog i analityk laboratoryjny.
Ponadto w laboratoriach pracują kierownicy operacyjni. Nie wykonują oni badań laboratoryjnych, jednak większość z nich ma wykształcenie i doświadczenie w zakresie technicznych aspektów pracy laboratorium. Ich zadaniem jest zapewnienie niezakłóconej pracy laboratorium.
Dyrektor laboratorium
Dyrektor laboratorium klinicznego jest zazwyczaj doktorem nauk medycznych, naukowcem z tytułem doktora, lub naukowcem w zakresie analityki medycznej. Kandydaci muszą spełniać wymagania CLIA, przepisy federalne dotyczące laboratoriów w USA i/lub College of American Pathologists (CAP), The Joint Commission (TJC), COLA lub American Association for Laboratory Accreditation (A2LA), jeżeli laboratorium ma posiadać akredytację jednej lub kilku z tych organizacji.
Wielu dyrektorów laboratoriów posiada specjalizację z patologii, czyli dziedziny zajmującej się rozpoznaniem i klasyfikacją chorób. Mają wykształcenie w zakresie interpretacji wyników biopsji, wyników badań cytologii ginekologicznej oraz innych badań cytologicznych. Jeżeli dyrektor laboratorium nie jest patologiem, z laboratorium współpracuje specjalista-patolog, który konsultuje wyniki badań.
CLIA wymaga, aby dyrektor laboratorium, bez względu na swoją specjalizację, był odpowiedzialny za zarządzanie ogółem działań laboratorium, w tym również za przestrzeganie standardów wyznaczonych przez organy kontrolne i akredytacyjne oraz zapewnienie prawidłowego wykonywania zadań technicznych, klinicznych i administracyjnych.
Patolog
Patolog, to (lekarz) specjalista, który rozpoznaje i klasyfikuje choroby na podstawie badania tkanki, krwi lub płynów ustrojowych pacjenta. Interpretuje wyniki biopsji, badań cytologicznych oraz innych próbek. Patolog współpracuje z lekarzami pierwszego kontaktu i z lekarzami innych specjalizacji. Potwierdza lub wyklucza obecność chorób i stanów klinicznych w oparciu o wyniki badań laboratoryjnych. Liczba zatrudnionych patologów zależy od zapotrzebowania danego laboratorium.
Najważniejsze obszary działań patologa to:
- Anatomia patologiczna, czyli badanie obrazu fizycznego oraz struktury mikroskopowej tkanek. Anatomopatolog ocenia wyniki biopsji oraz narządy usuwane w zabiegach chirurgicznych (patologia chirurgiczna), komórki pobrane metodą wymazu oraz płyny ustrojowe (cytopatologia). Patolog wykonuje również sekcje zwłok w celu określenia przyczyny śmierci (oględziny zwłok/medycyna sądowa). Niektórzy patologowie specjalizują się dodatkowo w obszarach związanych z konkretnymi narządami lub tkankami – neuropatologia (układ nerwowy/mózg), nefropatologia (nerki), hematopatologia (krew i szpik kostny), dermatopatologia (skóra).
- Patologia kliniczna to badanie składników chemicznych krwi i innych płynów ustrojowych (chemia kliniczna), analiza krwinek (hematologia), identyfikacja drobnoustrojów (mikrobiologia/parazytologia /mykologia) oraz pobieranie, przygotowanie i wykorzystywanie krwi do przetoczeń (transfuzjologia). Patolog kliniczny zarządza laboratorium wykonującym takie badania i współpracuje z innymi lekarzami w zakresie interpretacji zleconych przez nich badań.
Kierownik medyczny i kierownik administracyjny
Laboratoria kliniczne zatrudniają też kierowników medycznych i kierowników administracyjnych (nazwy stanowisk mogą się różnić w zależności od struktury organizacyjnej placówki). Nadzór nad aspektami technicznymi może również pełnić dyrektor laboratorium. Kierownik techniczny może być lekarzem osteopatą ze specjalizacją w zakresie patologii anatomicznej i/lub klinicznej lub też w innej dziedzinie, w zależności od zakresu odpowiedzialności w ramach laboratorium, lub też posiada inne kwalifikacje równoważne z egzaminem specjalizacyjnym. Dyrektor techniczny może również być naukowcem z tytułem doktora, magistra lub licencjata oraz posiadać odpowiednie doświadczenie w pracy laboratoryjnej. Odpowiada on za techniczną i naukową stronę działania laboratorium.
Kierownik administracyjny może mieć takie same kwalifikacje jak kierownik techniczny lub też wykształcenie licencjackie albo magisterskie w zakresie nauk ścisłych i odpowiednie doświadczenie. Kierownik administracyjny odpowiada za nadzór nad bieżącym działaniem laboratorium oraz personelem wykonującym badania i wydającym wyniki.
Diagnosta laboratoryjny, technolog medyczny
Osoba pełniąca tę funkcję odpowiada za wykonywanie zarówno badań rutynowych jak i wysoce specjalistycznych w procesie diagnostycznym i/lub leczniczym, wyszukiwanie i rozwiązywanie problemów (zapobieganie i rozwiązywanie problemów związanych z wynikami, próbkami lub aparatami) i przekazywanie wyników oznaczeń patologowi lub lekarzowi. Wykonuje badania mikroskopowe w próbkach krwi lub płynów ustrojowych na obecność bakterii, pasożytów, grzybów lub komórek mogących wskazywać na rozwój nowotworu lub innych chorób. Odpowiada za monitorowanie kontroli jakości, ocenę nowych aparatów oraz wdrażanie procedur związanych z oznaczeniami. Diagnosta/technolog może pełnić również funkcje zarządcze, w charakterze kierownika lub kierownika technicznego.
Wielu diagnostów/technologów specjalizuje się w określonej dziedzinie, takiej jak hematologia, chemia kliniczna, immunologia, patologia molekularna, cytogenetyka, mikrobiologia lub transfuzjologia. Diagnosta/technolog posiada tytuł licencjata w dziedzinie nauk klinicznych/laboratoryjnych na kierunku biologia. Studia trwają trzy lub cztery lata po czym absolwent odbywa roczny staż. Większość laboratoriów wymaga potwierdzonych kwalifikacji zawodowych, gwarantujących kompetencje w wybranym obszarze działania. Diagnosta/technolog jest certyfikowany przez organizacje takie jak American Medical Technologists (AMT), the American Society for Clinical Pathology (ASCP) Board of Certification (BOC) czy the National Registry of Microbiologists (NRM). W niektórych stanach diagnosta/technik musi uzyskać licencję z departamentu zdrowia lub komisji edukacji.
Laborant
Laborant wykonuje rutynowe badania w laboratorium klinicznym. Zazwyczaj posiada dyplom ukończenia akredytowanego CLT lub programu certyfikacji. Laborant ocenia preparaty pod mikroskopem lub wykonuje badania z zastosowaniem innych urządzeń albo technik. Podobnie jak diagnosta, może specjalizować się w różnych dziedzinach, takich jak chemia kliniczna i posiadać certyfikację odpowiednich organów lub American Medical Technologists. W niektórych stanach do wykonywania tego zawodu niezbędna jest licencja.
Technik pobierający krew
Technik pobierający krew (tzw. flebotomista) pracuje bezpośrednio z pacjentem. Pobiera krew do badań laboratoryjnych – z żyły lub poprzez nakłucie skóry. Zazwyczaj technik pobierający krew ma wykształcenie średnie i ukończony kurs pobierania krwi, teoretyczny lub praktyczny. Niektórzy posiadają certyfikat.
SPECJALIZACJE
Młodszy patolog
Młodszy patolog odpowiada za ogólne badanie i podział próbek tkanek przesłanych do laboratorium anatomopatologicznego. Asystuje również patologom podczas sekcji zwłok. Młodszy patolog posiada zazwyczaj tytuł magistra i jest certyfikowany przez ASCP BOC. Przygotowuje tkanki do badań pod kątem określonych nieprawidłowości, czasami sprawuje rolę nadzorczą nad innymi pracownikami laboratorium anatomopatologicznego.
Cytogenetyk
Cytogenetyk zajmuje się badaniem krwi i tkanek w aspekcie zaburzeń chromosomalnych. Cytogenetyk kliniczny jest zazwyczaj certyfikowany przez American Board of Medical Genetics i ściśle współpracuje z doradcą-genetykiem. Współpracuje z diagnostami z laboratoriów cytogenetycznych, wykonującymi badania cytogenetyczne. Posiada stopień licencjata, magistra nauk ścisłych lub nauk laboratoryjnych oraz certyfikację organizacji takiej jak BOC. Przygotowuje próbki biologiczne do badań genetycznych i wykonuje hodowle komórek oraz analizę mikroskopową w ramach badań cytogenetycznych.
Cytotechnolog
Cytotechnolog to wyspecjalizowany technolog laboratoryjny przygotowujący i wykonujący badania mikroskopowe tkanek ludzkich i płynów ustrojowych pod kątem obecności nowotworów lub innych chorób poprzez określanie zmian w komórkach, (np. zabarwienie, rozmiar lub kształt). Może pomagać w wykonywaniu biopsji cienkoigłowych (przy pomocy igły pobiera tkanki z torbieli, powiększonego węzła chłonnego, nieprawidłowych mas tkanek lub płynów) oraz bada próbkę pobraną podczas biopsji na obecność nieprawidłowych komórek. Cytotechnolog wspiera patologa w procesie diagnostycznym. Zazwyczaj posiada stopień licencjata i ma ukończone akredytowane szkolenie cytologiczne.
Histotechnolog
Histotechnolog pracuje w laboratorium patologicznym i specjalizuje się w przygotowaniu próbek tkanki niezbędnych w procesie rozpoznania choroby. Pomaga patologowi w analizie niewielkich fragmentów tkanki pobranej podczas biopsji. Próbka zostaje przygotowana do badania mikroskopowego wykonywanego w celu stwierdzenia obecności np. nowotworu. Histolog wykonuje bardziej złożone procedury niż technik histologii (patrz poniżej) i czasami nadzoruje pracę technika. Zazwyczaj posiada stopień licencjata i ma ukończone akredytowane szkolenie histotechnologiczne.
Technik histologii
Technik histologii zajmuje się rutynowym przygotowaniem próbek, co zazwyczaj polega na przygotowaniu skrawków (cienkich fragmentów tkanki ludzkiej) i nanoszeniu ich na szkiełka do badania mikroskopowego wykonywanego przez patologa. Zazwyczaj posiada wykształcenie średnie i ma ukończone akredytowane szkolenie histologiczne.
STOPNIE KARIERY ZAWODOWEJ PRACOWNIKÓW LABORATORIÓW
Wiele laboratoriów poszukuje specjalistów począwszy od osób z wykształceniem policealnym po osoby o specjalistycznej wiedzy i wykształceniu. Liczba pracowników w każdym laboratorium musi być wystarczająca do obsługi liczby i złożoności wykonywanych badań. Z tej przyczyny skład osobowy każdego laboratorium jest różny. Oprócz specjalistów laboratoryjnych w laboratoriach pracują również asystenci, stażyści, rezydenci, rezydencji-patologowie i pracownicy naukowi, jednak to diagności laboratoryjni/ technolodzy medyczni odgrywają kluczową rolę w pracy z próbkami, wykonaniu oznaczeń oraz zapewnieniu dokładności, niezawodności i punktualności wydawania wyników. Mimo że pacjent nie ma z nimi kontaktu, są bardzo ważni w procesie ochrony zdrowia.
W tabeli opisano najważniejsze stanowiska w laboratorium, wymagane wykształcenie i podstawowy zakres obowiązków. Polskie regulacje prawne dotyczące zawodów w sektorze medycyny laboratoryjnej opisane zostały w artykule pt. Diagności laboratoryjni, czyli kto jest kim w laboratorium - Polskie uwarunkowania prawne.
* Część danych zebrana z opracowania "Careers in Medical Laboratory Technology" opublikowanego przez American Society for Clinical Pathology; opracowania"Clinical Chemistry: Partnerships in Healthcare" opublikowanego przez American Association for Clinical Chemistry; the Association of Genetic Technologists oraz Laboratory General: CAP Checklist 1 (kwiecieńl 1998). Nazwa stanowiska może różnić się w zależności od lokalizacji.
Więcej o przebiegu kariery zawodowej
Perspektywy zawodowe dla pracowników laboratoriów
W 2016 roku na stanowiskach laboratoryjnych pracowało 335 700 osób. Połowa z nich w szpitalach, pozostali w przychodniach, gabinetach prywatnych, bankach krwi oraz niezależnych laboratoriach klinicznych, badawczych i kryminalistycznych lub w sektorze publicznym (na przykład w państwowej służbie zdrowia). Pomimo zmian w tym obszarze, takich jak rozwój technologii umożliwiający automatyzację niektórych procesów, oczekuje się, że zapotrzebowanie na pracowników laboratoriów będzie wzrastać znacznie szybciej niż w przypadku innych branż i w latach 2016 – 2026 osiągnie poziom 13%. The National Center for Health Workforce Analysis szacuje 24% wzrost zapotrzebowania na obsługę laboratoryjną badań przesiewowych wynikających z federalnej reformy opieki zdrowotnej oraz rozwoju nowych technologii i wprowadzania nowych testów. Z tej przyczyny oczekiwany jest zrost liczby wykonywanych badań laboratoryjnych.
W Stanach Zjednoczonych udokumentowano niedobór aktywnych pracowników laboratoriów.Najnowsze badania American Society for Clinical Pathology wykazały, że dostępnych jest wiele wolnych stanowisk, od 5% w laboratoriach anatomopatologicznych do około 9% w laboratoriach chemii klinicznej. Liczba pracowników laboratoriów stale spada, z uwagi na przechodzenie na emeryturę. Jednocześnie nie ma możliwości rozszerzenia programów szkoleniowych, co powoduje coroczne zmniejszenie liczby absolwentów.
Instytucje odpowiedzialne za szkolenie w niektórych stanach oraz organizacje promujące kształcenie pracowników laboratoryjnych podejmują próby rozwoju tych programów poprzez stypendia i dofinansowanie nauki. Dalsze informacje dotyczące kariery zawodowej oraz programów edukacyjnych dostępne są w rozdziale Źródła.
MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE:
Na tej stronie:
Diagności laboratoryjni, czyli kto jest kim w laboratorium - Polskie uwarunkowania prawne.
Linki do stron obcojęzycznych:
Artykuły:
Follow that Throat Culture: A Short Lab Tour
Follow That Blood Sample: A Short Lab Tour
Deciphering Your Lab Report
Where Lab Tests Are Performed