Badanie ogólne moczu jest badaniem przesiewowym w kierunku chorób nerek oraz zakażeń układu moczowego.

W ramach rutynowych badań lekarskich lub w przypadku wystąpienia objawów zakażenia układu moczowego,takich jak ból brzucha, ból w okolicy lędźwiowej oraz częste lub bolesne oddawanie moczu. Badanie ogólne moczu jest podstawowym badaniem w ciąży, przy przyjęciu do szpitala lub przed zabiegiem chirurgicznym.

Objętość próbki powinna wynosić 30-60 ml. Badanie wykonuje się w pierwszej, porannej porcji moczu.

Próbkę moczu do badania można pobrać o dowolnej porze dnia, jednak uważa się, że najbardziej wartościowa jest pierwsza poranna porcja moczu, ze względu na to, że jest najbardziej zagęszczona, przez co najłatwiej wykryć w niej nieprawidłowości. Przed oddaniem próbki należy umyć okolice cewki moczowej, ponieważ bakterie obecne na skórze otaczającej ujście cewki moczowej mogą spowodować zanieczyszczenie próbki i uzyskanie nieprawidłowych wyników. Zanieczyszczenia próbki moczu u kobiet mogą również być spowodowane obecnością krwi miesiączkowej lub wydzieliną z pochwy. Kobiety powinny rozsunąć wargi sromowe i podmyć się w kierunku od przodu do tyłu; mężczyźni powinni wytrzeć końcówkę prącia. Po rozpoczęciu mikcji powinno się najpierw oddać trochę moczu do ubikacji, następnie oddać około 30-60 ml moczu do odpowiedniego pojemnika, a resztę ponownie do ubikacji. Tak pozyskaną próbkę nazywamy próbką moczu ze środkowego strumienia.

Oznaczenia należy wykonywać w próbkach moczu dostarczonych do laboratorium w krótkim czasie po pobraniu. Jeżeli oznaczenie nie może nastąpić w ciągu godziny próbkę należy schłodzić lub dodać do niej środki konserwujące.

Do badania nie trzeba się przygotowywać, ale należy przestrzegać podanych powyżej instrukcji pobrania moczu ze środkowego strumienia.

Na badanie ogólne moczu składają się oznaczenia chemiczne i mikroskopowe, wykrywające produkty prawidłowej i nieprawidłowej przemiany materii. Mocz wytwarzany jest w nerkach – dwóch narządach wielkości pięści, umieszczonych symetrycznie po obu stronach kręgosłupa poniżej klatki piersiowej. W nerkach zachodzi proces filtrowania krwi i usuwania z niej zbędnych produktów przemiany materii. Nerki biorą również udział w regulacji ilości wody i zatrzymują w organizmie białka, elektrolity oraz inne substancje, które mogą być powtórnie wykorzystane. Zbędne dla organizmu substancje wydalane są z moczem: z nerek przedostają się do pęcherza moczowego i przez cewkę moczową są usuwane z organizmu. Mocz jest zwykle żółty i dość przejrzysty, ale jego barwa, ilość, stężenie i skład są zmienne.

Na podstawie nieprawidłowości w składzie moczu można rozpoznać wcześnie wiele schorzeń. Nieprawidłowości te to między innymi zwiększona ilość substancji takich jak glukoza, białko, bilirubina, czerwone i białe krwinki, kryształy lub bakterie, które w warunkach fizjologicznych nie występują lub są obecne w niewielkich ilościach. Przyczyny ich obecności w moczu mogą być następujące:

1. Wyrównanie ich podwyższonego stężenia we krwi poprzez usuwanie ich z moczem
2. Upośledzone filtrowanie spowodowane chorobą nerek.
3. Zakażenie dróg moczowych, którego objawem jest obecność bakterii i białych krwinek w moczu.

Pełne badanie ogólne moczu składa się z trzech etapów:

1. Ocena wzrokowa właściwości fizycznych: koloru, przejrzystości i stężenia.
2. Badanie chemiczne: oznaczenie obecności około 9 substancji dostarczających informacji odnośnie stanu zdrowia i ewentualnych chorób.
3. Badanie mikroskopowe, polegające na stwierdzeniu obecności i określeniu liczby różnych rodzajów komórek, wałeczków, kryształów i innych składników, takich jak bakterie czy śluz.

Pierwsze dwa etapy można wykonać w laboratorium lub w gabinecie lekarskim. Badanie mikroskopowe wykonuje się w przypadku nieprawidłowości stwierdzonych w ocenie wzrokowej lub badaniu chemicznym, albo na zlecenie lekarza.

‍

Badanie ogólne moczu wykonuje się w celach przesiewowych lub diagnostycznych, ponieważ pozwala wykryć w moczu substancje i komórki związane zarówno z chorobami metabolicznymi jak i chorobami nerek. Badanie to zleca się rutynowo, w celu wykrycia nieprawidłowości, które wymagają dalszej diagnostyki. Substancje takie jak białko czy glukoza często pojawiają się w moczu zanim pacjent zacznie odczuwać jakiekolwiek dolegliwości. Badanie moczu umożliwia również wykrywanie zakażeń układu moczowego (ZUM) i innych chorób dróg moczowych. U pacjentów ze stanami ostrymi lub przewlekłymi, takimi jak choroby nerek, badanie ogólne moczu zleca się cyklicznie jako wspomaganie monitorowania czynności nerek oraz odpowiedzi na leczenie.

Badanie ogólne moczu często zleca się przy przyjęciu pacjenta do szpitala. Stanowi ono również element badań okresowych, oceny wczesnej ciąży oraz oceny stanu zdrowia przed planowanym zabiegiem chirurgicznym. Badanie moczu zazwyczaj wykonuje się podczas wizyty lekarskiej spowodowanej dolegliwościami związanymi z ZUM lub innym problemem w obrębie układu moczowego takim jak choroba nerek. Objawy, które mogą się pojawić to między innymi:

• Ból w okolicy podbrzusza
• Ból w okolicy lędźwiowej
• Bolesne lub częste oddawanie moczu
• Obecność krwi w moczu.

Badanie ogólne moczu wykorzystuje się też do oceny przebiegu zakażenia.

‍

Wynik badania ogólnego moczu można interpretować na wiele sposobów. Wynik nieprawidłowy oznacza prawdopodobieństwo występowania nieprawidłowości wymagających dalszej diagnostyki. Im wyższe stężenie substancji takich jak glukoza, białka lub czerwone krwinki, tym większe prawdopodobieństwo obecności zmian patologicznych i konieczności dalszych badań, jednak wyniki nie określają przyczyny zaburzeń ani

charakteru zmian (zmiany przejściowe czy przewlekłe).

Prawidłowy wynik badania ogólnego moczu nie wyklucza obecności choroby. We wczesnej fazie choroby nie obserwuje się zwiększonego wydalania badanych substancji z moczem, a w niektórych przypadkach badane substancje są wydalane okresowo w ciągu dnia, co oznacza, że nie zostaną one wykryte w oznaczeniu pojedynczej próbki moczu. Niewielkie ilości substancji chemicznych mogą być niewykrywalne w bardzo rozcieńczonym moczu.

Dalsze informacje dotyczące znaczenia wyników znajdują się w podrozdziałach:

• Ocena wzrokowa
• Badanie chemiczne
• Badanie mikroskopowe

Przykładowy wynik badania moczu dostępny jest w linku przykładowy raport.

‍

Na badanie ogólne moczu składa się kilka testów przesiewowych pozwalających na ogólną ocenę stanu zdrowia pacjenta. Lekarz interpretuje wynik badania w kontekście objawów, wyników badań klinicznych oraz wyników innych badań celowanych takich jak panel metaboliczny, morfologia krwi lub posiew moczu i na tej podstawie poszukuje przyczyn zachodzących nieprawidłowości.

1. Czy przy pozyskiwaniu moczu do badania ważna jest pora dnia?

Badanie ogólne moczu jest ogólnym badaniem przesiewowym, dlatego zwykle pora dnia nie ma dużego znaczenia, choć ze względu na największe zagęszczenie, najlepsza jest pierwsza poranna próbka moczu. Jeśli jednak badanie wykonywane jest pod kątem obecności określonej substancji, konieczne może być oddanie próbki w odpowiedniej porze dnia. Na przykład poziom glukozy najlepiej oznaczać w moczu pobranym po posiłku.

2. Czy są dostępne domowe zestawy do badania moczu?

Takie zestawy nie są dostępne, ponieważ wykonania badania moczu wymaga specjalistycznej aparatury i odpowiedniego przeszkolenia. W aptekach są dostępne paski, za pomocą których można wykonać niektóre elementy badania chemicznego moczu, np. oznaczyć pH moczu czy sprawdzić obecność glukozy i ciał ketonowych. Więcej informacji zawarto w artykule Badania wykonywane w warunkach domowych.

‍

Na stronie    

Choroby: Ciąża, Choroby nerek, Zakażenia układu moczowego, Białkomocz, Cukrzyca, Szpiczak mnogi, Nadciśnienie          

‍

‍Linki do stron obcojęzycznych:    

National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases (NIDDK): Bladd…
‍NIDDK: The Urinary Tract and How It Works
‍NIDDK: Albuminuria, Albumin in the Urine
‍NIDDK: Hematuria (Blood in the Urine)
‍NIDDK: What is Chronic Kidney Disease
‍National Kidney Foundation: Kidney Disease
‍Urology Care Foundation

Źródła

UWAGA: Artykuł powstał w wyniku badań, w których wykorzystano zacytowane źródła oraz doświadczenie  Członków komisji redakcyjnejLab Tests Online . Artykuł jest poddawany okresowej aktualizacji przez komisję redakcyjną. Nowe źródła zostają wtedy dodane do listy i odpowiednio oznakowane w odróżnieniu od źródeł wykorzystanych w pierwotnym opracowaniu.

Źródła wykorzystane w obecnej wersji

Coad, S. et. al. (2012 May 16). Understanding Urinalysis, Clues for the Obstetrician-Gynecologist. Medscape Today News [On-line information]. Artykuł dostępny na stronie http://www.medscape.com/viewarticle/763579 through http://www.medscape.com. Dostęp październik 2012.

(2012 May 24). Urinary Tract Infections in Adults. National Kidney and Urologic Diseases Information Clearinghouse, NIDDK. [On-line information]. Artykuł dostępny na stronie http://kidney.niddk.nih.gov/KUDiseases/pubs/utiadult/index.aspx through http://kidney.niddk.nih.gov. Dostęp październik 2012.

(© 1995-2012). Urinalysis, Complete, Includes Microscopic. Mayo Clinic Mayo Medical Laboratories [On-line information]. Artykuł dostępny na stronie http://www.mayomedicallaboratories.com/test-catalog/Overview/9308 through http://www.mayomedicallaboratories.com. Dostęp październik 2012.

Lin, J. (Updated 2012 March 16). Specific Gravity. Medscape Reference [On-line information]. Artykuł dostępny na stronie http://emedicine.medscape.com/article/2090711-overview#showall through http://www.medscape.com. Dostęp październik 2012.

Peacock, P. and Sinert, R. Management of Acute Complications of Acute Renal Failure. Medscape Reference [On-line information]. Artykuł dostępny na stronie at http://emedicine.medscape.com/article/777845-overview#a1 through http://www.medscape.com. Dostęp październik 2012.

Szczech, L. (2011 November 1). A Simple Test With Major Implications for Kidney Function. Medscape Today News [On-line information]. Available online at http://www.medscape.com/viewarticle/752171 through http://www.medscape.com. Dostęp październik 2012

Pagana, K. D. & Pagana, T. J. (© 2011). Mosby's Diagnostic and Laboratory Test Reference 10th Edition: Mosby, Inc., Saint Louis, MO. Pp 1000-1004.

Clarke, W., Editor (© 2011). Contemporary Practice in Clinical Chemistry 2nd Edition: AACC Press, Washington, DC. Pp 397-408.

Źródła wykorzystane w poprzednich wersjach

Thomas, Clayton L., Editor (1997). Taber's Cyclopedic Medical Dictionary. F.A. Davis Company, Philadelphia, PA [18th Edition].

Pagana, Kathleen D. & Pagana, Timothy J. (2001). Mosby's Diagnostic and Laboratory Test Reference 5th Edition: Mosby, Inc., Saint Louis, MO.

Nancy A. Brunzel, MS, CLS (NCA). Department of Laboratory Medicine and Pathology, University of Minnesota, Minneapolis, MN.

Pagana, Kathleen D. & Pagana, Timothy J. (© 2007). Mosby's Diagnostic and Laboratory Test Reference 8th Edition: Mosby, Inc., Saint Louis, MO. Pp. 968-980.

Clarke, W. and Dufour, D. R., Editors (2006). Contemporary Practice in Clinical Chemistry, AACC Press, Washington, DC. Pp. 339-350.

Thomas, Clayton L., Editor (1997). Taber's Cyclopedic Medical Dictionary. F.A. Davis Company, Philadelphia, PA [18th Edition]. Pp. 2038-2042.

(2007 August). Your Urinary System and How It Works. National Kidney and Urologic Diseases Information Clearinghouse [On-line information]. Artykuł dostępny na stronie http://kidney.niddk.nih.gov/kudiseases/pubs/yoururinary/ through http://kidney.niddk.nih.gov. Dostęp 16/12/08.

Vorvick, L. (2008 May 5). Urinalysis. MedlinePlus Medical Encyclopedia [On-line information]. Artykuł dostępny na stronie http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/003579.htm. Dostęp 16/12/08.

(2005 November, Revised). Approach to the Renal Patient. Merck Manual for Healthcare Professionals [On-line information]. Artykuł dostępny na stronie http://www.merck.com/mmpe/sec17/ch226/ch226b.html#sec17-ch226-ch226b-21 through http://www.merck.com. Dostęp 16/12/08.

Tietz Textbook of Clinical Chemistry and Molecular Diagnostics. Burtis CA, Ashwood ER and Bruns DE, eds. 4th ed. St. Louis, Missouri: Elsevier Saunders; 2006, Pp. 808-812.

Henry's Clinical Diagnosis and Management by Laboratory Methods. 21st ed. McPherson RA and Pincus MR, eds. Philadelphia: 2007, Pp. 409-419.

‍