Badanie cytologiczne

Ostatnia weryfikacja:
9.13.2021
Oficjalna Nazwa

Badanie cytologiczne wymazu z szyjki macicy

Inne Nazwy

Cytologia, badanie cytodiagnostyczne szyjki macicy

SPIS TREŚCI

W skrócie

W jakim celu badanie jest wykonywane?

Jest to badanie przesiewowe w kierunku raka szyjki macicy oraz niektórych zakażeń pochwy i macicy.

Kiedy badanie jest wykonywane?

Czas wykonania pierwszego badania i częstotliwość badań u kobiet jest zależna od wieku, czynników ryzyka rozwoju raka szyjki macicy, zaleceń lekarza.

Jak się pobiera próbkę do badania?

Próbkę stanowią komórki pobrane z części pochwowej szyjki macicy.

Metoda tradycyjna polega na pobraniu komórek z kanału i tarczy szyjki macicy za pomocą odpowiedniej szczoteczki i wykonaniu rozmazu na szkiełku podstawowym. W nowszych metodach, które są modyfikacjami klasycznej cytologii, próbka pobrana w opisany sposób nie jest od razu rozprowadzana na szkiełku podstawowym, ale najpierw zawieszana w odpowiednim płynie. Zawiesinę komórek przenosi się następnie na szkiełko, wybarwia i ocenia mikroskopowo

Czy do badania trzeba się przygotować?

Tak. Przed wizytą w gabinecie należy wstrzymać się od kontaktów seksualnych przez 24 do 48 godzin, nie używać środków dopochwowych (leczniczych, pianek nawilżających, irygacji) przez 48 godzin, należy zrezygnować z kąpieli w wannie przez 24 godziny. Materiału nie pobiera się wcześniej niż w 4 dniu po miesiączce i nie później niż w 4 dniu przed następną miesiączką. Optymalnym czasem pobrania wymazu jest 10-18 dzień cyklu.

Informacja o próbce

Co się oznacza?

Cytologia jest badaniem, które wykrywa nieprawidłowe lub potencjalnie nieprawidłowe komórki pochwy i szyjki macicy. Badanie może wykryć również bakteryjne, grzybicze i wirusowe zakażenia macicy.

Artykuły zamieszczone w dziale Laboratorium dostarczą Ci ogólnych informacji na temat obróbki pobranej krwi, wymazu z gardła oraz krwiodawstwa i krwiolecznictwa.

Badanie

W jakich przypadkach badanie jest wykonywane?

Lekarz wykonuje badanie cytologiczne, aby wykryć komórki raka lub komórki związane ze stanami przedrakowymi, pochodzące z szyjki macicy i z pochwy. Rozmaz komórek lub zawiesina komórek rozprowadzona na szkiełku podstawowym, po wybarwieniu specjalnym barwnikiem (barwienie Papanicolau) jest oceniana pod mikroskopem przez odpowiednio przeszkolonego diagnostę lub lekarza. Badanie cytologiczne może też służyć do wykrycia zakażeń pochwy i macicy.

Zakażenie i transformacja nowotworowa komórek może przebiegać bez zauważalnych objawów klinicznych. W niektórych przypadkach lekarz może zlecić przeprowadzenie dodatkowych badań i/lub zastosować leczenie, w innych przypadkach, gdy istnieje możliwość samoistnego wycofania się niekorzystnych zmian, może poprzestać na obserwacji.

Zwiększone ryzyko raka szyjki macicy związane jest z zakażeniem niektórymi szczepami wirusa brodawczaka ludzkiego (human papillomavirus, HPV). Jest to częsta infekcja przenoszona drogą płciową. Dlatego wraz z badaniem cytologicznym może zostać zlecone badanie HPV DNA, zwłaszcza u kobiet w wieku 30-65 lat.

W jakich przypadkach badanie jest zlecane?

Różne organizacje zalecają różną częstotliwość przesiewowych badań cytologicznych. Jest ona zależna od wieku, aktywności seksualnej, czynników ryzyka i wyników badania HPV DNA.

W USA Amerykańskie Towarzystwo Położników i Ginekologów zaleciło:

  • rozpoczynanie badań po 21 r.ż.
  • u kobiet w wieku 21-30 lat wykonywanie badania cytologicznego co 3 lata
  • u kobiet w wieku 30-65 lat wykonywanie badania cytologicznego i testu HPV DNA co 5 lat (optymalnie) lub badania cytologicznego co 3 lata
  • po 65 r.ż. nie ma potrzeby kontynuowania badań, jeśli wyniki badań w poprzednich latach był prawidłowe (tzn. jeśli w ostatnich 10 latach 3 kolejne badania cytologiczne nie wykazały zmian dysplastycznych lub uzyskano 2 ujemne wyniki testu HPV DNA, pod warunkiem że ostatnie badanie było wykonane w ostatnich 5 latach).

U niektórych kobiet konieczne może być częstsze wykonywanie badania:

  • u zakażonych HIV
  • u osób z niedoborami odporności lub celową supresją układu odpornościowego z powodu transplantacji
  • u kobiet, które w życiu płodowym narażone były na działanie dietylostilbestrolu (DES)
  • leczonych uprzednio z powodu raka szyjki macicy lub schorzeń wywołujących zmiany neoplastyczne 2 lub 3 stopnia (CIN 2, CIN 3).

Dodatkowo lekarz może zlecić badanie cytologiczne, jeśli kobieta ma wielu partnerów seksualnych, jest w ciąży lub ma objawy ze strony narządów rodnych, takie jak nieprawidłowe krwawienia, ból, tkliwość, upławy lub swędzenie.

W Polsce bezpłatnymi badaniami przesiewowymi w kierunku raka szyjki macicy objęte są kobiety w wieku 25-59 lat, posiadające ubezpieczenie NFZ. Badanie może być wykonane bez skierowania raz na 3 lata. U kobiet należących do grupy podwyższonego ryzyka: leczonych z powodu dysplazji szyjki macicy średniego lub dużego stopnia, leczonych wcześniej z powodu raka szyjki macicy, z potwierdzoną infekcją HPV (wirusem brodawczaka typu wysokoonkogennego), z niedoborem odporności (np. z powodu przyjmowania leków immunosupresyjnych), zakażonych wirusem HIV, badanie jest wykonywane co 12 miesięcy. Kobiety młodsze niż 25 lat powinny mieć wykonane badanie cytologiczne co roku w ramach wizyty ginekologicznej. Kobiety starsze niż 59 lat mogą skorzystać z badania cytologicznego w ramach porady specjalistycznej. W programie nie ma wytycznych, dotyczących badań na obecność brodawczaka ludzkiego (HPV).


Co oznacza wynik?
Zdjęcia przedstawiają od lewej: prawidłowe komórki (normal), atypowe komórki nabłonka płaskiego o nieokreślonym znaczeniu (ASCUS), zmiany śródnabłonkowe małego stopnia (low-grade), zmiany śródnabłonkowe dużego stopnia (high-grade) i komórki raka płaskonabłonkowego (squamous).

Ujemny wynik badania cytologicznego oznacza, że pobrane komórki mają prawidłowy wygląd i nie wykryto zakażenia. Przy klasycznej cytologii czasem zdarza się, że rozmaz nie nadaje się do oceny. Oznacza to, że próbka nie była dość dobrze pobrana lub nie można było dobrze zidentyfikować komórek. Możliwe wyniki badania przedstawiono poniżej. (Więcej informacji w artykule na temat klasyfikacji wyników badania cytologicznego wg systemu Bethesda z 2001r.)

  • Rozmaz nie nadaje się do oceny: nieprawidłowe pobranie próbki lub nieswoiste interferencje.
  • Zmiany łagodne: brak komórek raka, ale rozmaz wskazuje na zakażenie, podrażnienie lub prawidłowe zmiany naprawcze.
  • Atypowe komórki o nieokreślonym znaczeniu: nieprawidłowe komórki nabłonka płaskiego pokrywającego przede wszystkim zewnętrzną część szyjki macicy (ASCUS) lub nabłonka gruczołowego pokrywającego ujście macicy i kanał szyjki macicy (AGCUS); przyczyna powstania tych zmian nie jest znana. Taki wynik często skłania do wykonania badania HPV DNA, które pozwala wykryć zakażenie szczepami wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV) wysokiego ryzyka.
  • Zmiany niskiego stopnia: często spowodowane zakażeniem HPV, które w niektórych przypadkach może stanowić czynnik ryzyka raka szyjki macicy. Lekarz może zlecić badanie HPV DNA, aby wykryć zakażenie szczepami HPV wysokiego ryzyka.
  • Zmiany wysokiego stopnia: atypowe komórki; zmiany, które mogą wskazywać na raka.
  • Rak płaskonabłonkowy lub gruczolakorak: terminy określające pewne rodzaje nowotworów; pacjentka wymaga natychmiastowego leczenia.

Uwaga

Dla wielu oznaczeń nie ustalono standardowych zakresów referencyjnych. Ze względu na to, że wartości te zależą od wielu czynników takich jak: wiek, płeć, badana populacja, metoda oznaczenia, wyniki przedstawione jako wartości liczbowe mają różne znaczenie w różnych laboratoriach. Wynik powinien zawierać zakres referencyjny dla konkretnego oznaczenia. Lab Tests Online zaleca, aby pacjent przedyskutował wyniki testu z lekarzem. Dodatkowe informacje na temat zakresów referencyjnych są dostępne w artykule:

Przedziały referencyjne i ich znaczenie.
Co jeszcze należy wiedzieć?

Cytologia jest ogólnym badaniem przesiewowym. Pojedyncze badanie cytologiczne może w rzadkich przypadkach nie wykryć zmian obecnych u pacjentki, dlatego tak ważne jest regularne powtarzanie badań. Błędy popełnia się najczęściej przy pobieraniu próbki. Pobrany materiał może zawierać zbyt małą liczbę komórek z kanału i tarczy szyjki macicy. Nawet bardzo doświadczeni lekarze czasem pobierają próbki, które nie nadają się do oceny i konieczne jest powtórzenie badania.

Do innych czynników uniemożliwiających ocenę wymazu jest stosowanie przez kobietę jakichkolwiek preparatów dopochwowych w ciągu 48-72 godzin przed pobraniem próbki, odbycie stosunku płciowego do 24 godzin, obecność krwi miesięcznej, zakażenie, przyjmowanie leków (np. tetracykliny lub glikozydów naparstnicy).

Wprowadzenie techniki „cytologii płynnej” znacząco poprawiło jakość uzyskiwanych preparatów. Szczoteczka z materiałem zanurzana jest od razu w specjalnym płynie, w którym pobrany wymaz ulega rozwarstwieniu. Dzięki temu możliwe jest usunięcie śluzu, komórek drożdży, bakterii i innych komórek, które mogłyby zasłonić obraz ocenianych komórek szyjki macicy. Tak pobraną próbkę można dodatkowo wykorzystać do wykrywania zakażenia HPV.

Pytania i odpowiedzi

1. Jakie są czynniki ryzyka raka szyjki macicy?

Najważniejszym czynnikiem ryzyka raka szyjki macicy jest zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego - HPV. Dlatego w USA zaleca się u kobiet w wieku 30-65 lat wykonywanie równolegle z badaniem cytologicznym testu HPV DNA. Dodatkowe czynniki ryzyka u osób zakażonych HPV to: wielokrotne ciąże, długotrwałe przyjmowanie doustnych środków antykoncepcyjnych, przewlekłe zapalenia. Zwiększone ryzyko zachorowania wiązane jest także z: wczesnym rozpoczęciem współżycia płciowego, wieloma partnerami seksualnymi, rzadkim wykonywaniem badań cytologicznych, paleniem tytoniu, ekspozycją na dietylostilbestrol, niedoborami odporności wywołanymi zakażeniem HIV lub przyjmowaniem leków immunosupresyjnych przez biorców przeszczepów oraz obecnością innych chorób przenoszonych drogą płciową (np. opryszczki narządów płciowych).

2. Czy u osób szczepionych przeciw HPV trzeba przeprowadzać badania cytologiczne?

Tak, ponieważ szczepienie przeciw HPV nie chroni przed zachorowaniem na każdy typ raka szyjki macicy.

3. Czy nieprawidłowy wynik cytologii zawsze oznacza raka?

Pojedynczy nieprawidłowy wynik cytologii nie musi oznaczać obecności raka. Nabłonek szyjki macicy podlega stałym zmianom i procesom naprawczym. Takie zmiany mogą ustąpić bez leczenia, ale trzeba je uważnie kontrolować. Lekarz może zlecić powtarzanie badań cytologicznych co 3-6 miesięcy do czasu ustąpienia zmian.

4. Dlaczego należy regularnie poddawać się badaniu cytologicznemu lub badaniu HPV DNA?

Rak szyjki macicy ma powolny, postępujący przebieg: mogą minąć lata, zanim rozprzestrzeni się poza szyjkę macicy. Dlatego regularne badania ginekologiczne pozwalają rozpoznać go wcześnie, gdy jest go łatwo wyleczyć. Rak wykryty zbyt późno jest śmiertelny.

5. Jak leczy się raka szyjki macicy?

Sposób leczenia raka szyjki macicy jest zależny od stopnia zaawansowania choroby. Leczenie we wczesnej fazie choroby może polegać na mało inwazyjnych zabiegach, które pozwalają usunąć zmiany przedrakowe lub bardzo wczesne postacie raka (konizacja, LEEP, krioterapia).

W bardziej zaawansowanych przypadkach może być wskazana histerektomia (usunięcie macicy). Jeśli rak nacieka inne tkanki i daje przerzuty, stosuje się radioterapię i/lub chemioterapię, w niektórych przypadkach dodatkowe zabiegi chirurgiczne. Najlepszy sposób leczenia dla każdej pacjentki wybiera lekarz onkolog z uwzględnieniem wielu indywidualnych czynników. Warto również pamiętać, że metody leczenia są stale doskonalone.

UWAGA: Wymienione poniżej adresy stron internetowych, są źródłami uzupełniającymi. W celu obejrzenia kompletnej listy źródeł wykorzystanych w tworzeniu tej strony, kliknij tu.                                    

Linki do stron w języku polskim:

Polska Koalicja na Rzecz Walki z Rakiem Szyjki Macicy

                                                                         

Linki do stron obcojęzycznych:

College of American Pathologists: How to Read Your Pathology Report

American College of Obstetricians and Gynecologists: Abnormal Cervical Cancer S…

Centers for Disease Control and Prevention: Cervical Cancer

CDC: What Do My Cervical Cancer Screening Test Results Mean?

National Cancer Institute Fact Sheet: Cervical Cancer Screening

National Cancer Institute Fact Sheet: Understanding Cervical Changes

American Cancer Society: Cervical Cancer

Program Profilaktyka 40 Plus - dowiedz się więcej

Badanie cytologiczne

Ostatnia weryfikacja:
9.13.2021