Badanie wykonuje się aby zmierzyć stężenie fosforanu we krwi. Jest ono pomocne w rozpoznawaniu chorób, które mogą być przyczyną zbyt wysokiego lub niskiego stężenia fosforanu.

Badanie wykonuje się u pacjentów z nieprawidłowym stężeniem wapnia, w przypadku chorób nerek i niewyrównanej cukrzycy, u pacjentów stosujących suplementację wapnia lub fosforanów.

Pobranie próbki wymaga nakłucia igłą żyły łokciowej. Jeśli potrzeba oznaczyć poziom fosforanu w moczu ze zbiórki, pacjent jest proszony o zebranie całego moczu oddanego w określonym czasie, zwykle w ciągu 24 godzin (zbiórka dobowa).

Może być konieczne pobranie próbki krwi na czczo. Należy postępować według instrukcji personelu medycznego.

Fosfor występuje w organizmie w postaci związków organicznych i nieorganicznych. Terminy fosfor i fosforany są stosowane często zamiennie, ale badanie laboratoryjne polega na oznaczaniu fosforanu nieorganicznego we krwi. Fosforany są niezbędne do produkcji energii, prawidłowego funkcjonowania mięśni i układu nerwowego oraz do wzrostu kości. Odgrywają też ważną rolę jako bufor, pomagając w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej organizmu.

Fosfor dostarczany jest do organizmu z pokarmem. Znajduje się w wielu produktach spożywczych i jest łatwo wchłaniany w jelitach. Około 70-80% fosforanu w formie związków z wapniem wchodzi w skład kości i zębów, około 10% znajduje się w mięśniach i około 1% w tkance nerwowej. Reszta fosforanów występuje w komórkach całego organizmu, służąc przede wszystkim do magazynowania energii. W warunkach prawidłowych tylko 1% całkowitych zasobów fosforanu znajduje się w osoczu (płynnej frakcji krwi). Różne pokarmy, takie jak fasola, groch, orzechy, kasze, musli, nabiał, jaja, wołowina, drób i ryby, zawierają znaczące ilości fosforanu. Organizm utrzymuje stężenie fosforanu we krwi regulując wchłanianie w przewodzie pokarmowym i wydalanie bądź reabsorpcję w nerkach. Utrzymanie tej równowagi jest zależne również od wzajemnego oddziaływania parathormonu (PTH), wapnia i witaminy D.

Niedobór fosforanu (hipofosfatemia) może występować u pacjentów niedożywionych, z zespołem złego wchłaniania, zaburzeniami równowagi kwasowo-zasadowej, zbyt wysokim stężeniem wapnia i schorzeniami wpływającymi na czynność nerek. Nadmiar fosforanu (hiperfosfatemia) może być spowodowany zwiększoną podażą fosforanu w pokarmach, zbyt niskim stężeniem wapnia we krwi i niewydolnością nerek.

Łagodna lub nawet umiarkowana hipofosfatemia może przebiegać całkowicie bezobjawowo. Objawem ciężkiej hipofosfatemii może być m. in. osłabienie mięśni i splątanie. Przy skrajnie wysokim stężeniu fosforanu mogą wystąpić objawy obserwowane także przy niskim stężeniu wapnia, takie jak kurcze mięśni, splątanie, a nawet napady drgawkowe.

Oznaczanie fosforanu jest zwykle zlecane łącznie z badaniami wapnia, parathormonu (PTH) i/lub witaminy D w celu rozpoznawania i/lub monitorowania leczenia różnych schorzeń, które są przyczyną zaburzeń równowagi wapniowo-fosforanowej. Najczęściej wykonuje się oznaczenie we krwi, ale czasem zachodzi konieczność oceny wydalania fosforanu z moczem

Nieprawidłowemu stężeniu fosforanu zwykle nie towarzyszą żadne objawy. Oznacza się go u pacjentów, u których występują objawy nieprawidłowego stężenia wapnia: osłabienie, zmniejszenie siły mięśniowej i kurcze mięśni lub kości. Badanie fosforanu można zlecić również w przypadku objawów sugerujących zaburzenia funkcji nerek i przewodu pokarmowego.
W przypadku rozpoznanych chorób, które powodują nieprawidłowe stężenie fosforanu i/lub wapnia, oba oznaczenia mogą być zlecane regularnie w celu oceny skuteczności leczenia.
U pacjentów z chorobami nerek, kamicą nerkową, cukrzycą lub zaburzeniami równowagi kwasowo-zasadowej lekarz może zlecić monitorowanie wydalania fosforanu z moczem.

Niskie stężenie fosforanu (hipofosfatemia) może być również związane z:

• Hiperkalcemią (wysokim stężeniem wapnia), szczególnie z powodu nadczynnności przytarczyc
• Przedawkowaniem diuretyków (leków moczopędnych)
• Niedożywieniem
• Alkoholizmem
• Poważnymi oparzeniami
• Cukrzycową kwasicą ketonową (po leczeniu)
• Niedoczynnością tarczycy
• Hipokalemią (niskim stężeniem potasu)
• Przewlekłym używaniem środków zobojętniających kwas żołądkowy
• Krzywicą i osteomalacją (w związku z niedoborem witaminy D)
  

Podwyższone stężenie fosforanu (hiperfosfatemia) może być spowodowany lub związany z:

• Niewydolnością nerek
• Niedoczynnością przytarczyc
• Hipokalcemią (niskim stężeniem wapnia)
• Cukrzycową kwasicą ketonową (przy rozpoznaniu)
• Zwiększonym przyjmowaniem fosforanów z pokarmem (suplementacja fosforanów)

‍

Nieprawidłowo wysokie stężenie fosforanu może prowadzić do uszkodzenia narządów spowodowanego zwapnieniami (kalcyfikacją), czyli odkładaniem się fosforanów wapnia w narządach, np. w nerkach.
Stężenie fosforanu jest zwykle wyższe u dzieci niż u dorosłych ze względu na wzrost kości. Niski poziom fosforanu u dzieci może upośledzać wzrost kości.
Napoje chłodzące i wysoko przetworzona żywność zawierają znaczne ilości fosforu, dlatego część dietetyków uważa, że ich spożycie prowadzi również do nadmiernej podaży tego pierwiastka.
Na wynik oznaczenia fosforanu mogą wpływać: stosowanie wlewek doodbytniczych (lewatywa) lub środków przeczyszczających zawierających fosforan sodu, nadmierna suplementacja witaminy D oraz dożylne wlewy glukozy.

1. Jeśli nieprawidłowy poziom fosforanu nie daje objawów, jak można się o nim dowiedzieć?

Nieprawidłowe stężenie fosforanu zwykle jest wykrywane ze względu na jego związek i wpływ na stężenie wapnia. Wapń jest badaniem rutynowym wykonywanym w ramach często zlecanego panelu badań metabolicznych. Jeśli u pacjenta stwierdzono nieprawidłowe stężenie wapnia, lekarz zwykle sprawdzi też stężenie fosforanu.

2. Czy wegetarianie, nie jedząc mięsa i nabiału, spożywają wystarczającą ilość fosforu?

Tak, ale tylko ok. 50% fosforu z pokarmów roślinnych, takich jak fasola, soczewica, ziarna zbóż, orzechy i migdały, jest dostępne dla organizmu, bo nie dysponuje on odpowiednimi enzymami, aby przetworzyć pozostałe związki fosforu. Wyjątkiem jest pieczywo drożdżowe, bowiem drożdże są źródłem potrzebnego enzymu.

‍

Linki do stron obcojęzycznych:
‍The Linus Pauling Institute: Phosphorus
‍Mayo Clinic: Phosphate supplement

‍