W skrócie
W jakim celu badanie jest wykonywane?
Badanie służy do wykrywania lub oceny leczenia chorób wątroby lub kości.
Kiedy badanie jest wykonywane?
W ramach rutynowej oceny funkcji wątroby lub jeśli pacjent ma objawy chorób wątroby lub kości.
Jak się pobiera próbkę do badania?
Próbka krwi pobierana jest z żyły łokciowej.
Czy do badania trzeba się przygotować?
Zaleca się pobranie próbki na czczo, ale nie jest to bezwzględnie konieczne.
Poziom ALP u niektórych osób może wzrosnąć nieznacznie po posiłku, a wzrost ten utrzymuje się przez kilka godzin. Z reguły lepiej jest wykonać badanie na czczo (po nocnym odpoczynku). Dopuszcza się tylko przyjmowanie wody.
Informacja o próbce
Co się oznacza?
Fosfataza zasadowa jest enzymem obecnym w wielu tkankach m.in. w wątrobie, kościach, nerkach, jelitach, jak również w łożysku kobiety ciężarnej. Najwyższą aktywność ALP wykazują komórki wątroby i kości. W wątrobie ALP znajduje się na obrzeżach komórek tworzących przewody żółciowe -niewielkie przewody odprowadzające żółć z wątroby do jelit, gdzie żółć wspomaga trawienie tłuszczów. W kościach ALP powstaje w wyspecjalizowanych komórkach zwanych osteoblastami, które biorą udział w procesie tworzenia kości. Każdy rodzaj tkanki wytwarza odrębne formy ALP, zwane izoenzymami.
Najczęstsze przyczyny podwyższonej aktywności ALP we krwi to choroby wątroby lub kości. ALP może być również znacznie podwyższona na przykład z powodu niedrożności jednego lub kilku przewodów żółciowych. Podobny wzrost we krwi występuje w przypadku nowotworu wątroby, marskości lub zapalenia wątroby oraz podczas przyjmowania leków o toksycznym działaniu dla wątroby. Zwiększenie aktywności ALP może również towarzyszyć zmianom związanym ze wzmożonym procesem powstawania tkanki kostnej, np. w chorobach kości takich jak choroba Pageta, reumatoidalne zapalenie stawów lub też gojeniu złamań. U dzieci i młodzieży aktywność ALP we krwi jest zazwyczaj wyższa ze względu na trwający proces wzrostu kości.
Istnieje możliwość rozróżnienia form (izoenzymów) ALP wytwarzanych przez poszczególne tkanki w organizmie ludzkim. W przypadku braku możliwości stwierdzenia na podstawie objawów klinicznych, czy wzmożona aktywność ALP jest spowodowana chorobą wątroby, czy kości, można wykonać oznaczenie izoenzymów we krwi, co pozwoli ustalić przyczynę.
Uwaga
Jeżeli przeprowadzenie badania jest dla Ciebie, lub kogoś Ci bliskiego przyczyną niepokoju czy zawstydzenia, przeczytaj artykuły:
Artykuły zamieszczone w dziale Laboratorium dostarczą Ci ogólnych informacji na temat obróbki pobranej krwi, wymazu z gardła oraz krwiodawstwa i krwiolecznictwa.
Badanie
W jakich przypadkach badanie jest wykonywane?
Oznaczenie aktywności fosfatazy alkalicznej (ALP) jest przydatne do rozpoznania chorób wątroby lub kości. Przy zmianach chorobowych wątroby, uszkodzone komórki wątroby uwalniają zwiększoną ilość ALP do krwiobiegu. Badanie to często wykonuje się w celu wykrycia niedrożności przewodów żółciowych, ponieważ aktywność ALP jest szczególnie wysoka w komórkach, które łączą się tworząc włosowate przewody żółciowe. W przypadku niedrożności jednego lub kilku przewodów spowodowanej np. nowotworem, aktywność ALP we krwi często jest wysoka.
Wszystkie stany kliniczne mające wpływ na wzrost kości lub powodujące wzmożoną aktywność komórek kości mogą mieć wpływ na poziom ALP we krwi. Badanie ALP można wykonywać na przykład w celu wykrycia nowotworów obejmujących kości lub choroby Pageta. Czasami oznaczenie to wykonuje się w celu monitorowania przebiegu leczenia choroby Pageta lub innych chorób kości, takich jak niedobór witaminy D.
Jeżeli aktywność ALP jest podwyższona, lecz nie wiadomo czy przyczyną jest choroba wątroby czy kości, można dodatkowo wykonać oznaczenia izoenzymów ALP. W celu różnicowania choroby wątroby i kości można również wykonać badanie GGT i/lub 5’-nukleotydazy, ponieważ aktywność tych enzymów wzrasta tylko w chorobach wątroby.
W jakich przypadkach badanie jest zlecane?
Oznaczenie ALP należy do rutynowych badań zlecanych w celu oceny funkcji wątroby, często równocześnie z innymi testami wątrobowymi. ALP zleca się razem z innymi badaniami u pacjentów z objawami chorób wątroby lub kości.
Objawy zajęcia wątroby to między innymi:
- osłabienie i zmęczenie
- utrata apetytu
- mdłości i wymioty
- puchlina brzuszna i/lub ból brzucha
- żółtaczka
- ciemne zabarwienie moczu, jasna barwa kału
- świąd skóry
Objawy wskazujące na choroby kości to między innymi:
- ból kości i/lub stawów
- wzmożona łamliwość kości
- zniekształcenie kości
Co oznacza wynik?
Wysoka aktywność ALP jest zwykle spowodowana uszkodzeniem wątroby lub schorzeniem, które nasila aktywność komórek kości. Jeśli wyniki innych badań funkcji wątroby są nieprawidłowe (podwyższone), np. bilirubina, aminotransferaza asparaginianowa (AST) lub aminotransferaza alaninowa (ALT), wtedy ALP jest zwykle pochodzenia wątrobowego. Natomiast jeżeli stężenie wapnia lub fosforu jest nieprawidłowe, a aktywność GGT i 5’-nukleotydazy nie jest podwyższona, to ALP pochodzi najprawdopodobniej z kości.
Jeśli objawy kliniczne i wyniki innych badań rutynowych nie pozwalają na jednoznaczne ustalenie przyczyn wzrostu aktywności ALP, rozpoznanie różnicowe chorób wątroby i kości może wymagać badania izoenzymów ALP.
ALP w chorobach wątroby
Aktywność ALP jest zwykle podwyższona, podobnie jak innych wskaźników funkcji narządu. W niektórych chorobach wątroby, np. w zapaleniu, aktywność ALP wzrasta zwykle w znacznie mniejszym stopniu niż aktywność AST lub ALT. Jeśli drogi żółciowe są niedrożne (z powodu kamieni żółciowych, blizn spowodowanych kamicą żółciową lub zabiegiem chirurgicznym, albo z powodu nowotworu), ALP i bilirubina wzrasta zwykle znacznie bardziej niż AST lub ALT. ALP może być także podwyższona w raku wątroby.
ALP w chorobach kości
Do wzrostu aktywności ALP może dojść również w niektórych chorobach kości, np. w chorobie Pageta (charakteryzującej się poszerzeniem i deformacją kości) oraz w niektórych nowotworach kości.
W wyniku skutecznego leczenia choroby Pageta aktywność ALP z czasem obniża się lub wraca do poziomu prawidłowego. W przypadku odpowiedzi organizmu na leczenie nowotworu wątroby lub kości, aktywność ALP powinna się obniżyć.
Niska aktywność ALP może przejściowo występować po przetoczeniu krwi lub operacji pomostowania naczyń wieńcowych. Przyczyną obniżenia może być również niski poziom cynku w organizmie. Bardzo znaczne, przewlekłe obniżenie poziomu ALP może towarzyszyć hipofosfatazji - rzadkiej chorobie genetycznej powodującej zmiany metaboliczne kości.
Uwaga
Dla wielu oznaczeń nie ustalono standardowych zakresów referencyjnych. Ze względu na to, że wartości te zależą od wielu czynników takich jak: wiek, płeć, badana populacja, metoda oznaczenia, wyniki przedstawione jako wartości liczbowe mają różne znaczenie w różnych laboratoriach. Wynik powinien zawierać zakres referencyjny dla konkretnego oznaczenia. Lab Tests Online zaleca, aby pacjent przedyskutował wyniki testu z lekarzem. Dodatkowe informacje na temat zakresów referencyjnych są dostępne w artykule:
Co jeszcze należy wiedzieć?
U kobiet ciężarnych obserwuje się wzrost aktywności ALP we krwi. Przejściowy wzrost aktywności ALP towarzyszy często gojeniu złamań kości.
U dzieci aktywność ALP jest wyższa z powodu wzrostu kości, szczególnie w okresie przyspieszenia wzrostu w wieku dorastania (w różnym wieku u dziewcząt i chłopców).
Niektóre leki mogą zmieniać aktywność ALP. Na przykład doustne środki antykoncepcyjne mogą powodować spadek, a leki przeciwdrgawkowe wzrost aktywności enzymu.
Pytania i odpowiedzi
1. Jakie inne badania służą do oceny funkcji wątroby?
Do powszechnie używanych badań zalicza się oznaczanie enzymów obecnych w komórkach wątrobowych, np. aminotransferazy asparaginianowej (AST) i alaninowej (ALT) oraz bilirubiny(substancja powstająca na skutek rozpadu erytrocytów i usuwana z organizmu przez wątrobę). Połączenie tych testów określa się mianem panelu wątrobowego.
2. Kogo można zaliczyć do grupy ryzyka chorób i/lub uszkodzenia wątroby?
Są to między innymi:
- Osoby po ekspozycji na wirusy, zapalenia wątroby
- Osoby przewlekle nadużywające alkohol
- Pacjenci przyjmujący leki hepatotoksyczne lub poddane działaniu innych substancji toksycznych dla wątroby
- Osoby otyłe, z zespołem metabolicznym lub insulinoopornością
- Pacjenci cierpiący na choroby dziedziczne obciążające wątrobę, takie jak choroba Wilsona czy hemochromatoza.
Więcej informacji w artykule dotyczącym chorób wątroby.
3. Jakie inne badania laboratoryjne można wykonać u pacjenta z chorobą kości?
W zależności od przyczyny, w celu rozpoznania i/lub monitorowania choroby można również wykonać inne oznaczenia, takie jak wapń, fosfor, witamina D lub markery kostne – jest to zestaw badań stosowanych w ocenie procesu tworzenia i resorpcji kości.
