Co to jest?

Trzustka to wąski, płaski narząd umiejscowiony głęboko w jamie brzusznej, za żołądkiem, poniżej wątroby. Składa się z tkanek zewnątrzwydzielniczych, które wytwarzają enzymy wspomagające trawienie tłuszczów, białek i węglowodanów w jelicie cienkim oraz wodorowęglany, które biorą udział w neutralizacji kwasu żołądkowego. W skład trzustki wchodzą również wysepki zbudowane z komórek wewnątrzwydzielniczych, wytwarzającej insulinę i glukagon, niezbędne w dostarczaniu glukozy do komórek w organizmie.
W prawidłowych warunkach enzymy trawienne wytworzone w trzustce transportowane są w formie nieaktywnej do dwunastnicy (pierwszy odcinek jelita cienkiego). Uważa się, że podczas ataku zapalenia trzustki enzymy te nie docierają do dwunastnicy, lecz stają się aktywne się one jeszcze w trzustce, gdzie rozpoczynają niszczący ją proces trawienny.
Wyróżnia się ostre i przewlekłe zapalenie trzustki. Ostremu zapaleniu towarzyszy zazwyczaj silny ból brzucha, który promieniuje od nadbrzusza w stronę pleców. Skutki takiego zapalenia mogą być różne - od niewielkiego obrzęku trzustki po zagrażającą życiu niewydolność narządu. Przewlekłe zapalenie trzustki to choroba postępująca, która może objawiać się serią ostrych ataków i powodować przerywany lub stały ból, stopniowo uszkadzając trzustkę.
Wprawdzie dokładny mechanizm zapalenia trzustki nie został do końca zbadany, jednak wiadomo, że występuje częściej u mężczyzn i może być związane i nasilane przez alkoholizm oraz kamicę pęcherzyka żółciowego (kamienie żółciowe blokujące przewód żółciowy, który biegnie przez głowę trzustki, w pobliżu ujścia do dwunastnicy). Te dwa stany chorobowe są przyczyną około 80% przypadków ostrego zapalenia trzustki oraz odgrywają znaczącą rolę w zapaleniu przewlekłym. W 10% przyczyna pozostaje nieznana, a pozostałe 10% powodowana jest:

     

Objawy

Ostre zapalenie trzustki

Około 75% ataków ostrego zapalenia trzustki uważa się za łagodne, mimo że powodują silny ból brzucha, mdłości, wymioty, osłabienie i żółtaczkę. Ataki te powodują miejscowy stan zapalny, obrzęk i krwawienia, które zazwyczaj ustępują w wyniku odpowiedniego leczenia i nie uszkadzają trzustki, lub uszkodzenie to jest niewielkie. W około 25% przypadków występują powikłania, takie jak martwica tkanki, zakażenie, niskie ciśnienie krwi, trudności z oddychaniem, udar, niewydolność nerek lub wątroby. W przypadku objawów wskazujących na zapalenie trzustki należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza, ponieważ ich nasilenie nie zawsze odzwierciedla rozległość uszkodzeń, a i inne schorzenia (wymagające innego sposobu leczenia) mogą objawiać się w podobny sposób.


Przewlekłe zapalenie trzustki

U pacjentów z przewlekłym zapaleniem trzustki mogą występować nawracające ataki o objawach podobnych jak w przypadku ostrego zapalenia trzustki. Częstotliwość ataków zwiększa się w miarę postępu choroby. Z czasem miąższ trzustki bliznowacieje, a komórki wytwarzające enzymy trawienne ulegają zniszczeniu, co powoduje niewydolność trzustki (niemożność wytwarzania enzymów trawiących tłuszcze i białka), utratę wagi, niedożywienie, puchlinę brzuszną, pseudotorbiele trzustki (zbiorniki płynu i uszkodzone tkanki, które mogą zostać zakażone) oraz stolce tłuszczowe. W wyniku niszczenia komórek wytwarzających insulinę i glukagon, pacjent może zachorować na cukrzycę.
W przewlekłym zapaleniu trzustki ból może być silny i ciągły lub okresowy. Może nasilać się po jedzeniu, piciu i spożywaniu alkoholu

Badania

BADANIA LABORATOTYJNE

  • Amylaza (enzym trzustkowy odpowiedzialny za trawienie węglowodanów) to najczęściej wykonywane badanie w ostrym zapaleniu trzustki. Jej aktywność wzrasta 2 do 12 godzin po wystąpieniu objawów i jest największa po 12 - 72 godzinach. Stężenie prawidłowe może zostać przekroczone 5 - 10-krotnie i zazwyczaj wraca do normy w ciągu tygodnia. Aktywność amylazy można również monitorować w przewlekłym zapaleniu trzustki - jest ona często umiarkowanie podwyższona do czasu zniszczenia wytwarzających ją komórek. Należy pamiętać, że amylaza jest enzymem, który posiada różne formy zwane izoenzymami: P-amylaza wytwarzana jest w trzustce a S-amylaza w śliniankach. Zazwyczaj oznacza się amylazę całkowitą, chociaż czasami w celu rozróżnienia trzustkowych i pozatrzustkowych przyczyn podwyższonej aktywności amylazy oznacza się izoenzymy.
  • Lipaza (enzym, który, wraz z żółcią z wątroby, trawi tłuszcze) we krwi wzrasta w ciągu 4 - 8 godzin od wystąpienia ostrego ataku, a maksymalną aktywność osiąga w 24. Godzinie. Lipaza jest bardziej czuła i swoista niż amylaza w procesie rozpoznania ostrego zapalenia trzustki. Jednak w przewodzie pokarmowym obecne są inne źródła lipazy. W niektórych badaniach wykrywających lipazę pochodzenia pozatrzustkowego, w chorobach niezwiązanych z trzustką może wystąpić nieznaczne podwyższenie aktywności lipazy.   Stężenie lipazy może wzrosnąć kilkanaście razy i pozostaje podwyższone dłużej niż w przypadku amylazy. W miarę postępu przewlekłego zapalenia trzustki, zniszczeniu ulegają komórki trzustki, wytwarzanie lipazy spada do 10% normy, a u pacjenta pojawia się biegunka tłuszczowa (tłuszczowe, cuchnące stolce).
    W miarę postępu przewlekłego zapalenia trzustki, aktywność amylazy i lipazy może być prawidłowa lub obniżona nawet podczas ostrych ataków choroby.
  • Trypsyna (odpowiedzialna za trawienie białek) uważana jest za najbardziej czułe badanie krwi w kierunku ostrego zapalenia trzustki, jednak oznaczenie to nie jest powszechnie dostępne ani wykonywane rutynowo. Badania trypsyny w kale wykonywane są w celu wykrycia niewydolności trzustki i mogą stanowić element panelu badań wykonywanych w przewlekłym zapaleniu trzustki, w tym spowodowanego mukowiscydozą.
  • Trypsynogen (trypsyna immunoreaktywna) to badanie krwi, które można wykonać w celu sprawdzenia niewydolności trzustki u pacjentów z przewlekłym zapaleniem.

Inne badania, które wykonać można w celu oceny powikłań spowodowanych ostrym zapaleniem trzustki, to:


Badania, które można wykonać w celu rozpoznania przewlekłego zapalenia trzustki:


BADANIA POZA LABORATORIUM:

  • badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej
  • endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna (ECPW), obejrzenie i czasem usunięcie kamieni żółciowych przy pomocy giętkiego endoskopu
  • tomografia komputerowa (CT)
  • badania przy zastosowaniu sekretyny (o ograniczonej dostępności). W dwunastnicy umieszcza się sondę, przy pomocy której pobiera się wydzielinę trzustki po stymulacji sekretyną podaną dożylnie
  • rezonans magnetyczny (MRI)

Leczenie

Ostre zapalenie trzustki

Zazwyczaj nie ma możliwości zapobiegania pojedynczym atakom ostrego zapalenia trzustki ani ich wczesnego wykrycia. Jeżeli zapalenie spowodowane jest alkoholizmem (stan taki może wystąpić po kilku latach spożywania średnich lub dużych ilości alkoholu), atak zazwyczaj wywołany jest spożyciem nadmiernej ilości alkoholu w krótkim czasie. Wprawdzie nie można zapobiec ostremu atakowi (jeżeli pacjent nadal pije), lecz w wielu przypadkach poprzedzają go objawy, które można złagodzić dzięki interwencji lekarskiej. Jeżeli przyczyną ostrego zapalenia trzustki są m.in. kamienie żółciowe, ataku zazwyczaj nie poprzedzają objawy ostrzegawcze.

Leczenie polega na zmniejszaniu bólu, pozostawaniu na czczo i "odciążeniu" trzustki na okres od kilkunastu dni do kilkunastu tygodni, do czasu ustąpienia objawów. W tym okresie zachodzi konieczność hospitalizacji pacjenta oraz podawania płynów i substancji odżywczych dożylnie. Powikłania monitoruje się i leczy w miarę ich występowania. Jeżeli przyczyną ostrego zapalenia trzustki są kamienie żółciowe, konieczne może okazać się usunięcie pęcherzyka żółciowego.


Przewlekłe zapalenie trzustki

Terapia polega na zapobieganiu kolejnym atakom, minimalizacji powstających uszkodzeń trzustki i leczeniu uszkodzeń już istniejących. Niezmiernie istotne dla przebiegu kuracji jest powstrzymanie się pacjenta od spożywania alkoholu. Zalecana jest również dieta niskotłuszczowa, pozwalająca odciążyć trzustkę. W przebiegu leczenia można podać również enzymy trzustkowe, w celu zmniejszenia niedoborów i łagodzenia zaburzeń wchłaniania. Pacjent może również wymagać suplementacji wapnia oraz witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Często monitoruje się stężenie glukozy we krwi, a pacjentom, u których w wprzebiegu choroby rozpoznano cukrzycę podaje się zastrzyki insuliny (leczenie doustne nie zawsze jest w tym przypadku skuteczna).

Ważnym elementem terapii jest uśmierzanie bólu, którego pacjent może stale doświadczać w stopniu średnim do ciężkiego. Z tego powodu podaje się środki narkotyczne i przeciwdepresyjne. Stosuje się również wstrzykiwanie alkoholu do nerwów, co zapobiega przewodzeniu bólu, a w niektórych przypadkach dokonuje się chirurgicznego zabiegu przecięcia połączeń nerwowych. W miarę postępu choroby i zmniejszania się czynności trzustki, poziom bólu może się zmniejszać.

U niektórych pacjentów niezbędne jest chirurgiczne usunięcie trzustki lub jej części i/lub usunięcie czy też obejście zwężeń. Należy pamiętać, że operacje trzustki są niezmiernie trudne i musi je wykonywać specjalista z doświadczeniem w tej dziedzinie.

U pacjentów z przewlekłym zapaleniem występuje podwyższone ryzyko rozwoju raka trzustki. Dlatego też oprócz monitorowania przebiegu choroby, lekarz prowadzący sprawdza objawy nowotworu.

Pytania i odpowiedzi