Inne nazwy: choroba degeneracyjna stawów, osteoartroza

‍

Choroba zwyrodnieniowa stawów (zwana także osteoartrozą) jest najczęstszym rodzajem zapalenia stawów, wiąże się z uszkodzeniem stawów i z procesem starzenia. Jest to choroba przewlekła, która prowadzi do degradacji chrząstki stawowej oraz tworzenia nowej kości (wyrośli kostnych - osteofitów) na brzegach stawów. Chrząstka i płyn stawowy zmniejszają tarcie i zapewniają gładkie poruszanie się nasad (końców) kości. Kiedy chrząstka traci elastyczność i zużywa się, ruch w stawie staje się mniej płynny. W zaawansowanej chorobie może dojść do zupełnego zaniku chrząstki - wtedy nasady kości trą o siebie. Wywołuje to okresowy lub przewlekły ból, poranną i występującą po odpoczynku sztywność stawów, obecność oderwanych fragmentów kości i chrząstki w pozostałym płynie stawowym i utratę ruchomości stawów.

Osteoartroza  występuje zarówno u mężczyzn jak i kobiet, choć jest bardziej powszechna u mężczyzn przed 45 roku życia i kobiet po osiągnięciu tego wieku. Choroba zwyrodnieniowa często zdarza się u sportowców, w związku z powtarzającymi się urazami. Zwykle przyczyną zwyrodnienia jest mechaniczne uszkodzenie stawów (np. przy bieganiu lub podnoszeniu zbyt dużych ciężarów), rzadziej zdarza się uszkodzenie stawów przez czynniki metaboliczne, substancje chemiczne lub w związku z wadami genetycznymi. Otyłość, osłabienie mięśni i inne choroby (np. reumatyczne zapalenie stawów, septyczne zapalenie stawów, dna moczanowa,  Choroba Pageta i hemochromatoza) zwiększają ryzyko rozwoju choroby zwyrodnieniowej i mogą zaostrzyć jej objawy. Choroba najczęściej dotyczy stawów biodrowych, kolanowych, palców rąk, stawów palucha oraz szyjnego i lędźwiowego odcinka kręgosłupa.

Kiedy chrząstka traci elastyczność i zużywa się, ruch w stawie staje się mniej płynny.

W zaawansowanej chorobie może dojść do zupełnego zaniku chrząstki - wtedy nasady kości trą o siebie. Wywołuje to okresowy lub przewlekły ból, poranną i występującą po odpoczynku sztywność stawów, obecność oderwanych fragmentów kości i chrząstki w pozostałym płynie stawowym i utratę ruchomości stawów.

Celem badań jest rozpoznanie choroby zwyrodnieniowej stawów, wykluczenie innych rodzajów zapalenia stawów oraz innych przyczyn bólu i sztywności stawów, a także kontrola leczenia pod kątem możliwych działań niepożądanych.

Badania laboratoryjne

Nie ma swoistych badań laboratoryjnych, które pozwoliłyby rozpoznać chorobę zwyrodnieniową. Lekarz rozpoznaje chorobę na podstawie wywiadu, badania fizykalnego, zdjęć rentgenowskich i czasem wyników badania płynu stawowego z zajętych stawów. Aby wykluczyć inne choroby i ocenić ogólny stan zdrowia pacjenta, można zlecić następujące badania laboratoryjne:

• oznaczenie czynnika reumatoidalnego (RF) i  przeciwciała przeciwko cyklicznemu cytrulinowanemu peptydowi (anty-CCP) -pozwalają rozpoznać reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) i odróżnić tę chorobę od choroby zwyrodnieniowej;
• badanie płynu stawowego - w celu wykrycia objawów infekcji stawów oraz obecności kryształów moczanu sodu (kwasu moczowego), które mogą wskazywać na dnę moczanową lub kryształów pirofosforanu wapnia, które mogą przyczyniać się do uszkodzenia stawów w przebiegu choroby zwyrodnieniowej stawów.
• OB (odczyn Biernackiego - szybkość opadania krwinek czerwonych) - wykrywa stan zapalny w organizmie. Wysokie wartości występują w RZS, ale nie w chorobie zwyrodnieniowej;
• oznaczenie białka C-reaktywnego (CRP) - kolejny wskaźnik stanu zapalnego, umożliwia ocenę aktywności choroby. Pomaga zróżnicować chorobę zwyrodnieniową i RZS: wysokie wartości występują w RZS, nie w chorobie zwyrodnieniowej;
• morfologia krwi obwodowej - grupa badań, w których ocenia się czerwone i białe krwinki oraz ilość hemoglobiny. Może służyć do oceny objawów niepożądanych towarzyszących niektórym rodzajom terapii.
• panel badań metabolicznych - grupa badań służących ocenie czynności nerek i wątroby pacjenta.

Inne badania

• badania rentgenowskie zajętych stawów mogą wykazać utratę chrząstki stawowej i zwężenie szczeliny stawowej, ale we wczesnej fazie choroby mogą nie wykazywać istotnych zmian.
• rezonans magnetyczny (MRI) także może służyć do obrazowania zajętych stawów.

‍

Leczenie choroby zwyrodnieniowej ma na celu zmniejszenie bólu, zachowanie i poprawę ruchomości oraz zapobieganie dalszym uszkodzeniom stawów. Nie można wyleczyć choroby zwyrodnieniowej, ale leczenie pozwala złagodzić objawy. Ze względu na bezpieczeństwo przewlekłego stosowania leczenie farmakologiczne rozpoczyna się od paracetamolu w najmniejszej skutecznej dawce. W razie przeciwskazań, nietolerancji lub nieskuteczności tych leków stosuje się m.in. niesterydowe leki przeciwzapalne (NLPZ) (np. ibuprofen, ketoprofen i naproksen), które działają przeciwbólowo i steroidy (np. kortyzon) wstrzykiwane dostawowo, aby złagodzić ból. Ortopeda może też wstrzyknąć sztuczny płyn stawowy (np. preparat Synvisc) do zajętego stawu kolanowego. W przypadku ciężkiej choroby zwyrodnieniowej mogą być wskazane zabiegi chirurgiczne, polegające na wymianie lub naprawie chorego stawu. Wiele z tych metod leczenia wiąże się z ryzykiem wystąpienia objawów niepożądanych.
Lekarz powinien poinformować pacjenta, jakie metody leczenia są obecnie dostępne. Korzyści i ryzyko związane z leczeniem ocenia się indywidualnie.

Dostępne bez recepty siarczan glukozaminy,  siarczan chondroityny (suplementy diety), diacereina, piaskledyna oraz wyciąg z Harpagophytum procumbens mogą zmniejszać ból u niektórych pacjentów z chorobą zwyrodnieniową, choć ich skuteczność nie została udowodniona. Poprawę objawową zaobserwowano po wstrzyknięciach kwasu hialuronowego do stawu kolanowego. Ćwiczenia fizyczne, zwłaszcza w wodzie, zmniejszenie masy ciała, odpowiednie odżywianie i terapia ciepłem lub zimnem mogą pomóc poprawić lub zachować ruchomość stawów.
Prowadzone są badania nad innymi lekami mogącymi zapobiegać, spowalniać lub odwracać uszkodzenia stawów oraz łagodzić ból.

Na tej stronie:
‍Testy: Morfologia, Czynnik reumatoidalny

‍

Linki do stron obcojęzycznych:
‍Arthritis Foundation: Osteoarthritis
‍NIAMS: Osteoarthritis

‍