Co to jest?

Choroba serca to ogólne określenie odnoszące się do wielu ostrych i przewlekłych chorób, zajmujących jeden lub więcej elementów mięśnia serca. Serce jest zbudowanym z tkanki mięśniowej narządem wielkości pięści, umiejscowionym po lewej stronie klatki piersiowej. Nieustannie pompuje ono krew, uderzając około 100 000 razy na dobę. Krążąca krew dostarcza tlen i składniki odżywcze do komórek całego organizmu a z nich odbiera dwutlenek węgla i produkty przemiany materii. Serce zaopatrywane jest w tlen poprzez system tętnic i żył wieńcowych. Jest ono narządem wewnątrzwydzielniczym, produkującym hormony takie jak przedsionkowy peptyd natriuretyczny (ANP) i peptyd natriuretyczny typu B (BNP), koordynujące pracę serca i naczyń krwionośnych oraz nerek.

Wnętrze serca jest pustą jamą. Jest ono podzielone podłużną przegrodą na dwie części. Każda z nich składa się z dwóch jam - przedsionka na górze i komory na dole. Krew żylna dociera do serca poprzez prawy przedsionek. Następnie prawa komora pompuje ją do płuc. Natleniona krew z płuc dociera do lewego przedsionka serca, skąd za pośrednictwem lewej komory trafia do tętnic, które rozprowadzają ją po całym organizmie. Kierunek oraz szybkość przepływu krwi przez komory serca regulują cztery zastawki. To właśnie ich otwieranie i zamykanie powoduje charakterystyczny odgłos bicia serca. Warstwa wyściełająca jamy serca i zastawki to wsierdzie. Z zewnątrz serce otoczone jest osierdziem, czyli błoną składająca się z dwóch warstw - zewnętrznej włóknistej i wewnętrznej surowiczej (wydzielającej płyn). Osierdzie tworzy dookoła serca barierę ochronną, co sprawia, że serce pracuje w środowisku, w którym prawie wcale nie zachodzi zjawisko tarcia.

Choroba serca może być spowodowana:

  • arytmią (nieregularne bicie serca)
  • zatorowością (skrzeplina krwi, która przemieściła się wraz z krwią z miejsca powstania i zablokowała naczynie krwionośne), która może prowadzić do zablokowania tętnic
  • rozstrzenią (rozciąganie jam serca, powodujące powiększenie się ich wnętrza w wyniku podwyższonego ciśnienia)
  • przerostem (zgrubienie ścian serca, powodujące zmniejszenie rozmiarów jam serca oraz zmniejszenie jego elastyczności)
  • niemożnością sprostania zwiększonemu zapotrzebowaniu na tlen i usuwania produktów przemiany materii, np. w czasie wysiłku fizycznego
  • niedostatecznym skurczem (serce nie wypompowuje całej krwi lub też niewystarczająco się nią wypełnia)
  • bólem, głownie z powodu niedokrwienia (brak dostatecznego dopływu tlenu, z powodu zmniejszonego przepływu krwi)
  • niedomykalnością (wsteczny przepływ krwi powodujący zwiększone ciśnienie w naczyniach krwionośnych płuc i wątroby)
  • stenozą (zwężeniem ujścia naczyń odchodzących od serca)
  • martwicą tkanek (trwała utrata tkanki sercowej spowodowana brakiem tlenu, prowadząca do powstawania blizn)
  • nadużywaniem alkoholu
  • przyjmowaniem sterydów anabolicznych
  • miażdżycą
  • schorzeniami autoimmunizacyjnymi
  • infekcją bakteryjną
  • przyjmowaniem kokainy
  • wadami wrodzonymi
  • cukrzycą
  • niezrównoważoną dietą, bogatą w tłuszcze nasycone i cholesterol
  • nadciśnieniem tętniczym
  • urazem lub doznanymi obrażeniami
  • siedzącym trybem życia
  • paleniem papierosów
  • zaburzeniami czynności tarczycy (niedoczynnością lub nadczynnością)
  • toksynami takimi jak rtęć, czasem niektórymi leki stosowanymi w chemioterapii lub w leczeniu HIV/AIDS
  • infekcją wirusową

Choroby serca możemy podzielić na strukturalne i czynnościowe. Każde uszkodzenie serca, ograniczenie dopływu tlenu do niego, zmniejszenie wydajności czy upośledzenie zdolności pompowania krwi powoduje zakłócenie współpracy serca, nerek i naczyń krwionośnych. Sytuacja taka prowadzi do uszkodzenia nie tylko samego mięśnia sercowego, lecz również całego organizmu.

Częste choroby serca:

  1. Choroba wieńcowa (CHD) i Choroba niedokrwienna serca (CAD) to najczęstsze postacie choroby serca. Są zwykle częścią układowej choroby sercowo-naczyniowej (CVD), czyli postępującego zwężania się tętnic w sercu i innych narządach ciała, spowodowanego procesem miażdżycowym. Zwężanie takie może znacząco ograniczyć ilość krwi płynącej w tętnicach i przez to zmniejszyć ilość tlenu dostarczanego do tkanek. W sercu mogą wystąpić wówczas okresowe objawy dławicy (bólu w klatce piersiowej) po wysiłku. Niestabilne blaszki miażdżycowe są główną przyczyną zawału mięśnia sercowego lub innego ostrego zespołu wieńcowego.
  2. Niewydolność serca, w tym zastoinowa niewydolność serca (CHF), powoduje znaczny spadek jego wydajności oraz sprawia, że serce nie wypompowuje całej krwi lub też niewystarczająco się nią wypełnia. W wyniku tego krew cofa się do kończyn dolnych, górnych, płuc i wątroby, powodując obrzęki, spłycenie oddechu i zmęczenie. Niewydolność serca może być wrodzona lub spowodowana infekcją czy też przebytym zawałem serca. Może być również wynikiem cukrzycy, nadciśnienia tętniczego, miażdżycy i nadczynności tarczycy. Niewydolność serca może mieć charakter ostry, przejściowy, przewlekły lub postępujący.
  3. Kardiomiopatie to nieprawidłowości w obrębie mięśnia sercowego. Mogą być wrodzone lub powstawać jako odpowiedź serca na zwiększone ciśnienie lub toksyny. Jedna lub więcej jam serca może ulec rozciągnięciu, powodując powiększenie rozmiarów serca. W innych przypadkach dojść może do pogrubienia ścian serca z powodu hipertrofii (przerostu). Kardiomiopatia może mieć również postać restrykcyjną w przypadku, gdy występuje upośledzenie rozkurczania ścian komór. Ten rodzaj kardiomiopatii może być spowodowany nadużywaniem alkoholu, paleniem papierosów, przyjmowaniem kokainy, ekspozycją na toksyny, takie jak ołów czy rtęć lub też nadciśnieniem tętniczym czy chorobami uszkadzającymi płuca, jak na przykład mukowiscydoza. Przyczyną kardiomiopatii może być również niewydolność zastawki. Przyczyny wystąpienia pewnych kardiomiopatii są nieznane (kardiomiopatia idiopatyczna).
  4. Choroba osierdzia to choroba worka osierdziowego otaczającego serce. Może być spowodowana infekcja bakteryjną lub grzybiczą, urazem, procesem autoimmunologicznym, nowotworowym lub przebytym zawałem serca. Nieleczone zapalenie osierdzia stanowi poważne zagrożenie dla organizmu. Może ono powodować zwiększone tarcie osierdziowe i być przyczyną bólu w klatce piersiowej.
  5. Wrodzona choroba serca, która powstaje podczas rozwoju płodu, może dotyczyć każdej części serca. Stopień dysfunkcji zależy od rodzaju nieprawidłowości i stopnia, w jakim upośledzony zostaje kształt i ogólna czynność serca.
  6. Zapalenie wsierdzia, czyli błony wyściełającej serce i zastawki. Może być spowodowane przez drobnoustroje lub proces autoimmunologiczny. Jeśli przyczyną jest infekcja, może być trudne do wyleczenia.
  7. Choroby zastawek serca mogą być przyczyną wielu zaburzeń, do których zalicza się między innymi:
  • niedomykalność (wsteczny przepływ krwi przez zastawkę)
  • wypadanie (część zastawki serca wypada do przedsionka, co uniemożliwia szczelne zamknięcie zastawki i może prowadzić do niedomykalności oraz zwiększa ryzyko zapalenia wsierdzia)
  • stenoza (zwężenie ujścia naczyń upośledzające przepływ krwi)

Objawy

Choroby serca można podzielić na ostre i przewlekłe. W przewlekłych chorobach serca mogą występować epizody ostrego pogorszenia stanu klinicznego pacjenta, które mogą następnie ustępować (samoistnie lub w wyniku leczenia), utrzymywać się lub nawet stanowić zagrożenie życia. Pacjenci we wczesnym stadium choroby serca mogą odczuwać nieswoiste objawy takie jak zmęczenie, spłycenie oddechu, zawroty głowy i/lub nudności, jednak nie wskazują one na konkretny rodzaj choroby serca i mogą również towarzyszyć wielu innym stanom klinicznym.

Badania

Celem badań w kierunku chorób serca jest rozróżnienie objawów z nimi związanych od objawów będących wynikiem innych stanów klinicznych. Badania zleca się w celu określenia rodzaju choroby serca występującej u pacjenta, stwierdzenia czy ma ona charakter ostry czy przewlekły, monitorowania trwającego epizodu sercowego oraz określeniu natężenia i rozległości choroby.

W przypadku występowania objawów ostrego zespołu wieńcowego (OZW), u chorego wykonuje się badania laboratoryjne krwi oraz badania obrazowe (patrz poniżej) - służą one ustaleniu przyczyny bólu. Rozpoznanie choroby należy potwierdzić jak najszybciej, ponieważ aby zminimalizować uszkodzenie mięśnia sercowego, pewne leki należy podać pacjentowi w jak najkrótszym czasie.

Choroba serca, która nie powoduje wielu objawów może zostać wykryta, jeżeli pacjent skarży się na nieswoiste objawy, takie jak przemęczenie. Można wtedy zlecić różne badania krwi w celu poszukiwania przyczyny występujących objawów.

Badanie w kierunku istniejącej choroby serca nie jest tym samym co badanie ryzyka sercowego, które wykonuje się jako badanie przesiewowe u pacjentów bezobjawowych, w celu określenia ryzyka rozwoju choroby wieńcowej.


BADANIA KRWI

Oznaczenie biomarkerów sercowych, czyli białek, które są uwalniane w wyniku uszkodzenia komórek mięśniowych, zleca się często w przypadku objawów ostrego zespołu wieńcowego (OZW), takich jak bóle w klatce piersiowej, ból promieniujący do szyi, żuchwy, barku i ramion, pleców, a także dodatkowo nudności, duszność.

Oznacza się między innymi:

  • Troponinę – najczęściej zlecany marker sercowy; jej poziom wzrasta w ciągu kilku godzin po uszkodzeniu mięśnia sercowego i pozostaje podwyższony przez okres do dwóch tygodni
  • CK-MB – szczególna forma enzymu o nazwie kinaza kreatynowa, która jest obecna przede wszystkim w mięśniu sercowym i wzrasta po uszkodzeniu jego komórek; badanie to zostało w znacznej mierze zastąpione oznaczeniem troponiny
  • Mioglobinę – białko uwalniane do krwiobiegu w przypadku uszkodzenia mięśnia sercowego lub mięśni szkieletowych; badanie to obecnie wykonuje się bardzo rzadko
  • hs-CRP – można wykonać jako pomoc w określeniu rokowań, w tym prawdopodobieństwa ponownego epizodu sercowego u osób ze stabilną chorobą wieńcową lub OZW
  • BNP lub NT-proBNP – substancje uwalniane przez organizm jako naturalna odpowiedź w niewydolności serca; podwyższony poziom BNP nie stanowi wprawdzie o rozpoznaniu zawału mięśnia sercowego, jednak wskazuje na podwyższone ryzyko powikłań sercowych u osób z OZW. Z uwagi na to, że BNP jest również uwalniany podczas rozciągania się mięśnia sercowego, oznacza się go również u pacjentów z obrzękami brzucha lub kończyn dolnych czy spłyconym oddechem, jako pomoc w rozpoznaniu niewydolności serca.

Bardziej ogólne badania krwi, które zleca się w takich przypadkach to między innymi:

  • Gazometria – wykonywana w celu oceny pO2, pCO2 oraz pH krwi
  • Pełen panel badań metabolicznych – zespół badań wykonywanych w celu oceny czynności narządów wewnętrznych
  • Elektrolity – badania pozwalające ocenić równowagę wodno-elektrolitową w organizmie
  • Morfologia krwi – ocena krwinek, rozpoznanie niedokrwistości.


INNE BADANIA

Inne badania wykonywane w celu oceny przyczyn bólu w klatce piersiowej i innych objawów to:

  • Wywiad - ocena czynników ryzyka takich jak wiek, płeć, współistnienie chorób przewlekłych, palenie tytoniu, alkohol
  • Badanie fizykalne
  • Elektrokardiogram (EKG)
  • Echokardiografia – badanie ultrasonograficzne serca


W zależności od wyników tych badań, może zaistnieć konieczność wykonania kolejnych procedur, takich jak:

  • RTG klatki piersiowej
  • TK - tomografia komputerowa
  • Ciągłe EKG (zwane również badaniem metodą Holtera) – pacjent nosi ze sobą urządzenie monitorujący rytm serca w określonym przedziale czasowym.
  • MRI – rezonans magnetyczny
  • PET – pozytonowa tomografia emisyjna
  • Badanie radionuklidowe
  • Cewnikowanie serca – do tętnicy udowej wprowadza się cienką giętką rurkę, którą przesuwa się do tętnic sercowych w celu oceny przepływu i ciśnienia krwi w sercu oraz stanu tętnic
  • Angiografia – prześwietlenie tętnic przy zastosowaniu barwnika, jako pomoc w rozpoznaniu; badanie wykonuje się podczas cewnikowania serca
  • Test pochyleniowy – zlecany w diagnostyce omdleń

Dalsze informacje w języku angielskim dotyczące diagnostyki obrazowej znajdują się na stronie Radiologyinfo.org

Leczenie

Leczenie zależy od choroby oraz jej nasilenia. Stany ostre, takie jak zawał serca, wymagają szybkiej interwencji lekarskiej, zanim dojdzie do uszkodzenia mięśnia sercowego. W stanach przewlekłych często zaleca się pacjentowi zmianę diety, aktywność fizyczną (pod nadzorem), unikanie stresu i zaprzestanie palenia tytoniu. Należy również kontrolować ciśnienie tętnicze krwi i cukrzycę, ponieważ choroby te maja wpływ na stan serca. Niewydolność serca często wymaga stosowania diety ubogiej w sól i środków moczopędnych, aby zmniejszyć ilość płynów odkładających się w organizmie oraz leków takich jak digoksyna, która poprawia czynność mięśnia sercowego.

Leki mogą być również niezbędne w celu kontrolowania objawów oraz samej choroby. Czasami niezbędna jest interwencja chirurgiczna, jak na przykład wszczepienie pomostów naczyniowych (tzw. by-passów) w celu obejścia zablokowanych tętnic, wymiana wadliwych zastawek czy leczenie wad wrodzonych. Osoby z infekcjami wymagają przyjmowania leków przeciwbakteryjnych.

Trwają prace nad nowymi lekami, zabiegami oraz wytycznymi dotyczącymi chorób serca. Pacjenci powinni wspólnie z lekarzem prowadzącym podejmować decyzję dotyczącą najodpowiedniejszego sposobu leczenia.

Pytania i odpowiedzi