Co to jest?
Inne nazwy: Skaza moczanowa
Dna moczanowa (skaza moczanowa) to zapalenie stawów spowodowane krystalizacją kryształów kwasu moczowego w płynie stawowym wraz z odkładaniem się jego złogów w chrząstkach, ścięgnach i tkankach miękkich.
Kwas moczowy jest końcowym produktem rozpadu puryn – związków obecnych we wszystkich tkankach w organizmie oraz w wielu produktach spożywczych, takich jak „podroby”, ziarna fasoli, szpinak, szparagi, grzyby. Jest on zazwyczaj transportowany przez krew i usuwany z moczem. Jeżeli wytwarzanie kwasu moczowego wzrasta, pacjent spożywa produkty bogate w puryny lub spada zdolność nerek do usuwania kwasu moczowego, jego stężenie w moczu może wzrastać (hiperurykemia).
Choroba ta częściej dotyka mężczyzn niż kobiety, zazwyczaj występuje u mężczyzn w wieku 40 – 50 lat i u kobiet po menopauzie. Osoby, u których ktoś w rodzinie chorował na dnę moczanową, pacjenci z nadciśnieniem tętniczym, cukrzycą typu 2, otyłością, hiperlipidemią lub chorobą nerek są w grupie podwyższonego ryzyka zachorowana na dnę moczanową. Niektóre leki takie jak cyklosporyna, diuretyki (leki moczopędne) tiazydowe i pętlowe stosowane w leczeniu nadciśnienia oraz salicylany (aspiryna), jak również nadmierne spożywanie alkoholu mogą utrudniać wydalanie kwasu moczowego z organizmu.
Objawy
W przebiegu dny moczanowej wyróżnia następujące okresy:
- okres bezobjawowej hiperurykemii
- ostre napady zapalenia stawów
- okresy międzynapadowe
- dnę przewlekłą (zaawansowaną).
Dna moczanowa najczęściej rozpoczyna się napadem zapalenia pojedynczego stawu, typowo jest to staw śródstopno-paliczkowy palca I stopy (podagra). Zajęty staw jest wówczas obrzęknięty, skóra nad nim zaczerwieniona i gorąca, obserwuje się złuszczanie naskórka. Silny ból, zapalnie zmienionego stawu pojawia się wcześnie rano i osiąga największe nasilenie w ciągu kilkunastu godzin. Inne częste objawy to: gorączka, dreszcze i uczucie ogólnego osłabienia.
Z reguły zapalenie dotyczy jednego stawu, ale może też wystąpić zapalenie kilku stawów w tym samym czasie lub dolegliwości „przenoszą się” z jednego stawu na kolejny. Dolegliwości stopniowo mijają w ciągu kilku dni do dwóch tygodni (nawet nieleczone). Po pierwszym napadzie dny z reguły następuje okres wycofania objawów choroby. Jeśli nie wdroży się odpowiedniego postępowania, występują kolejne napady, które stają się coraz częstsze i zajmują kolejne stawy.
Po kilkunastu latach dna moczanowa z reguły przechodzi w fazę przewlekłą, w której objawy choroby, zazwyczaj o dużo mniejszym nasileniu, występują stale. Odkładające się w stawach złogi kryształów moczanu sodu powodują niszczenie chrząstki i nasad kostnych (tworzą się nadżerki), a także otaczających ścięgien i więzadeł, co prowadzi do zniekształceń stawów i niesprawności.
Złogi kryształów powstają również w innych miejscach organizmu, formując tzw. guzki dnawe, najczęściej na małżowinach usznych i w okolicy stawów stóp i rąk, a także mogą się pojawić w narządach wewnętrznych. Mogą być na tyle duże, że uciskają okoliczne nerwy, wywołując m.in. zespół cieśni kanału nadgarstka, dlatego czasami konieczne jest ich operacyjne usunięcie.
W dnie zaawansowanej dochodzi do uszkodzenia różnych narządów wewnętrznych – głównie nerek oraz kamicy nerkowej. U większości pacjentów występują również inne choroby: nadciśnienie tętnicze, cukrzyca typu 2,podwyższone stężenie cholesterolu całkowitego i triglicerydów oraz otyłość. Powyższe objawy w konsekwencji przyczyniają do przyspieszonego rozwoju miażdżycy i wystąpienia groźnych dla życia powikłań, takich jak zawał serca i/lub udar mózgu.
Badania
Celem badań jest wykrycie dny moczanowej, a także przeprowadzenie diagnostyki różnicowej dny moczanowej i innych stanów mogących powodować podobne objawy, takich jak: dna rzekoma wywołana kryształkami pirofosforanu wapnia, septyczne zapalenie stawów (spowodowane infekcją stawu), czy reumatoidalne zapalenie stawów (immunologiczne zapalenie stawów), ponieważ sposoby leczenia tych chorób różnią się od leczenia dny moczanowej.
BADANIA LABORATORYJNE
- Badanie płynu stawowego – wykonywane jest w celu wykrycia kryształów kwasu moczowego i innych kryształów oraz wykrycia objawów infekcji bakteryjnej stawów (zalecany posiew płynu stawowego).
- Kwas moczowy – w celu wykrycia jego podwyższonego stężenia we krwi; w przypadku rozpoznania dny moczanowej kwas moczowy oznacza się regularnie w celu monitorowania przebiegu leczenia.
- BUN i kreatynina – w celu oceny i monitorowania czynności nerek.
- Morfologia – w celu stwierdzenia czy nie doszło do nieprawidłowego wzrostu liczby białych krwinek (leukocytoza), oraz odróżnienia dny moczanowej od septycznego zapalenia stawów
Czasami w celu wykluczenia innych przyczyn występowania objawów zapalenia stawów wykonuje się takie badania jak:
- Badanie czynnika reumatoidalnego
- Badanie przeciwciał ANA (przeciwciała przeciwjądrowe)
- Posiew krwi i/lub płynu stawowego - badania te wykonuje się w przypadku podejrzenia septycznego zapalenia stawów.
BADANIA OBRAZOWE
Prześwietlenie RTG stawów dotkniętych chorobą może wykazać guzki dnawe (złogi kwasu moczowego) oraz uszkodzenia wskazujące na dnawe zapalenie stawów.
Leczenie
Leczenie ma na celu obniżenie stężenia kwasu moczowego, które będzie skutkowało mniejszą częstością oraz łagodniejszym przebiegiem napadów choroby.
W czasie ostrego napadu pacjentowi można podać niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), takie jak(np. Ibuprofen lub Naproxen), aby złagodzić ból i stan zapalny, lub w razie konieczności kortykosteroidy takie jak prednizon. Nie należy stosować kwasu acetylosalicylowego (ASA), ponieważ powoduje wzrost stężenia kwasu moczowego we krwi.
Jeżeli objawy nie ustąpią wówczas można włączyć do leczenia kolchicynę. W celu zapobiegania przyszłym napadom lekarz może zalecić codzienne przyjmowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) oraz kolchicyny w niewielkich dawkach.
Pacjentowi można podać także leki, które obniżają stężenie kwasu moczowego: probenecyd lub benzbromaron, oraz allopurynol, lek który blokuje enzymy wytwarzające kwas moczowy.
Przepisane leki należy stosować zgodnie z zaleceniami oraz poinformować lekarza o wszystkich innych przyjmowanych lekach i suplementach diety.
Pytania i odpowiedzi
Czy chory ma wpływ na częstotliwość występowania napadów dny?
Uważa się, że korzystny wpływ na zmniejszenie częstotliwości występowania napadów dny ma:
- ograniczenie spożywania alkoholu
- ograniczenie spożywania ilości pokarmów wysokobiałkowych
- unikanie pokarmów bogatych w puryny
- regularny wysiłek fizyczny
- zwiększenie ilości spożywanych płynów, aby umożliwić nerkom wypłukiwanie kwasu moczowego